Η γεωφυσική έρευνα στην Ελλάδα έχει εφαρμοστεί κυρίως σε αρχαίες αστικές τοποθεσίες στην ηπειρωτική χώρα και την Κρήτη. Σπάνια χρησιμοποιείται στις Κυκλάδες και ακόμη λιγότερο σε αγροτικές περιοχές , εξηγούν οι συγγραφείς στο άρθρο. Η παρούσα εργασία σπάει αυτή την τάση εφαρμόζοντας μαγνητική έρευνα, μια μη επεμβατική γεωφυσική τεχνική, για να «αναζητήσει υπόγεια» στα καλλιεργημένα χωράφια που περιβάλλουν τον πύργο, με στόχο την ανίχνευση θαμμένων βοηθητικών κατασκευών και ιχνών αρχαίας γεωργικής δραστηριότητας που δεν είναι πλέον ορατά στην επιφάνεια.

Ελληνιστικός πύργος στην Πάρο

Η ομάδα, με επικεφαλής τον Emlyn Dodd του Ινστιτούτου Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, χαρτογράφησε μια περιοχή 3 εκταρίων γύρω από τον πύργο χρησιμοποιώντας ένα μαγνητόμετρο κλίσης. Αυτό το όργανο λειτουργεί σαν ένας εξαιρετικά ευαίσθητος ανιχνευτής μετάλλων, αλλά αντί να αναζητά αντικείμενα, μετρά μικροσκοπικές διακυμάνσεις στο φυσικό μαγνητικό πεδίο της Γης.

Αυτές οι παραλλαγές ή «ανωμαλίες» αποκαλύπτουν την παρουσία θαμμένων κατασκευών: ενός πέτρινου τοίχου, μιας τρύπας, μιας τάφρου ή ακόμα και ενός σωρού από καμένη κεραμική, αλλοιώνοντας τον μαγνητισμό του εδάφους και καταγράφοντάς τα στα δεδομένα.

Η διαδικασία είναι περίπλοκη, αλλά η αρχή είναι απλή: οτιδήποτε είναι θαμμένο και διακριτό από την περιβάλλουσα γη αφήνει ένα μαγνητικό αποτύπωμα. Τα δεδομένα υποβλήθηκαν σε επεξεργασία με εξειδικευμένο λογισμικό για τη δημιουργία χαρτών που, όπως μια ακτινογραφία του εδάφους, δείχνουν αυτές τις ανωμαλίες με τη μορφή κηλίδων, γραμμών και γεωμετρικών σχημάτων που οι αρχαιολόγοι πρέπει να ερμηνεύσουν.

Τι βρέθηκε κάτω από τα χωράφια

Τα αποτελέσματα, που περιγράφονται λεπτομερώς στη μελέτη, αποκαλύπτουν αρκετές διαφοροποιήσεις ή “ανωμαλίες”. Η πιο σημαντική βρίσκεται περίπου 35 μέτρα νοτιοανατολικά του πύργου. Η έκθεση την περιγράφει ως ένα σύμπλεγμα “ανωμαλιών” που αποτελείται από δύο υψηλές μαγνητικές συγκεντρώσεις μαζί με ασθενείς, κανονικές γραμμικές “ανωμαλίες” .

Ελληνιστικός πύργος στην Πάρο

Αν και το ακριβές σχήμα του δεν είναι σαφές, η εγγύτητά του με τον πύργο και το γεγονός ότι συμπίπτει με μια περιοχή όπου η επιφανειακή έρευνα πεδίου βρήκε σημαντική πυκνότητα θραυσμάτων αμφορέων υποδηλώνει ότι θα μπορούσε να είναι τα ερείπια μιας παρακείμενης κατασκευής, ίσως ενός δωματίου ή χώρου εργασίας που σχετίζεται με τις δραστηριότητες του πύργου.

Μια άλλη διαφοροποίηση εμφανίζεται ακριβώς βόρεια του πύργου. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι θα μπορούσε να είναι μια συσσώρευση υλικού ή γεμίσματος και όχι μια μόνιμη κατασκευή, αλλά η καίρια θέση της υποδηλώνει ότι αποτελεί μέρος του συγκροτήματος.

Επιπλέον, το μαγνητόμετρο ανίχνευσε αυτό που φαίνεται να είναι μια αρχαία διαίρεση γης: μια ευθεία γραμμή ανατολής-δύσης που διασχίζει τα βόρεια χωράφια και θα μπορούσε να είναι ένα ιστορικό όριο ιδιοκτησίας, προγενέστερο του σύγχρονου χωματόδρομου που υπάρχει σήμερα.

Ένα παζλ με κομμάτια από άλλα νησιά

Για να ερμηνεύσουν αυτά τα ευρήματα, οι αρχαιολόγοι εξέτασαν άλλους παρόμοιους πύργους στις Κυκλάδες. Ένα βασικό παράλληλο είναι ο πύργος του Χειμάρρου, στο γειτονικό νησί της Νάξου . Εκεί, ο κεντρικός πύργος περιβάλλεται από μια τετράγωνη αυλή 34×34 μέτρων που στεγάζει τουλάχιστον επτά συνεχόμενα δωμάτια, μερικά από τα οποία διαθέτουν ελαιοτριβεία της ύστερης ρωμαϊκής περιόδου.

Αν υπήρχε παρόμοια κατάσταση στον Παλαιόπυργο, ορισμένα τμήματα μιας αυλής αυτού του μεγέθους μπορεί να μην είχαν εντοπιστεί από την έρευνα , παραδέχονται οι ερευνητές. Η έρευνα αντιμετώπισε περιορισμούς: ένας σύγχρονος δρόμος, κανάλια αποστράγγισης και συσσωρεύσεις λίθων έκρυβαν μέρος του υπεδάφους που περιέβαλλε αμέσως τον πύργο. Στην πραγματικότητα, μια μικρή δοκιμαστική τάφρος που ανασκάφηκε πριν από τη γεωφυσική έρευνα αποκάλυψε ένα τμήμα τοίχου που ήταν προσαρτημένο στον πύργο, το οποίο το μαγνητόμετρο δεν είχε καταφέρει να ανιχνεύσει λόγω αυτών των εμποδίων. Αυτό το εύρημα επιβεβαιώνει ότι πιθανότατα υπήρχαν περισσότερες κατασκευές γύρω από τον πύργο, οι οποίες τώρα είναι θαμμένες κάτω από σωρούς από ερείπια.

Συνολικά, τα δεδομένα αυτά υπογραμμίζουν το γεγονός ότι ο πύργος πιθανότατα δεν ήταν απομονωμένος, παρόλο που τα όρια της αυλής και άλλων κατασκευών είναι προς το παρόν αόρατα , καταλήγει η μελέτη. Με άλλα λόγια, ο πύργος στον Παλαιόπυργο δεν ήταν μόνος. Ήταν ο πυρήνας ενός ενεργού αγροτικού συγκροτήματος.

(photo: eurokinissi)