Ένα βάζο από ελεφαντόδοντο που βρέθηκε σε ένα χώρο της Χαλκολιθικής Περιόδου, κοντά στο Μπερ Σεβά φαίνεται να έχει θαφτεί τελετουργικά πριν από 6.000 χρόνια, αποκάλυψε την τρίτη η Ισραηλινή Αρχή Αρχαιοτήτων.
Η μοναδική ιδιαιτερότητα του τόσο περίτεχνα σχεδιασμένου ευρήματος που έγινε κατά τη διάρκεια της ανασκαφής του Χόρβατ Ράκικ (Horvat Raqiq), είναι πολύπλευρη, αλλά σε κάθε περίπτωση η ανακάλυψη του ελεφάντινου -μικρού αμφορέα– σε μία περιοχή όπου κανένας ελέφαντας δεν είχε πατήσει για σχεδόν μισό εκατομμύριο χρόνια, ενισχύει την υπόθεση των πολιτιστικών δεσμών μεταξύ της κοιλάδας Μπερ Σεβά και της αρχαίας Αιγύπτου πριν από 6.000 χρόνια, εξηγούν οι αρχαιολόγοι.
Η ιστορία ξεκινά το 2020, με την ανασκαφή ενός χαλκολιθικού οικισμού στο Horvat Raqiq, υπό την ηγεσία του Avishai Levi-Hevroni και Martin Pasternak. Μεγάλο μέρος του ύστερου προϊστορικού οικισμού στο Νεγκέβ είναι υπόγειο, με σκαμμένους θαλάμους και σήραγγες στο μαλακό έδαφος με ασβεστούχο πηλό.
Προς το τέλος του εγχειρήματος, ο φωτογράφος, Emil Aladjem, παρατήρησε το χείλος ενός αντικειμένου από βασάλτη. Εξερευνώντας την περιοχή, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τρία μεγάλα δοχεία κατασκευασμένα από τον ηφαιστειακό βράχο, με μία έκπληξη στο εσωτερικό τους. To ένα ήταν μέσα στο άλλο, όπως τα οργανώνουμε για να χωρέσουν στο ντουλάπι.
Όταν αφαιρέθηκε το πάνω μέρος, το κάτω μέρος ήταν γεμάτο χώμα. Και σε αυτό το υπόστρωμα, βρίσκονταν τα θρυμματισμένα κομμάτια ενός δοχείου από ελεφαντόδοντο – “ένα σπάνιο και πολύτιμο υλικό”, όπως επισημαίνεται.
Μοναδικό εύρημα στην περιοχή
Στο πλαίσιο της μελέτης του προϊστορικού Ισραήλ, είχε βρεθεί το ελεφαντόδοντο αλλά μέχρι τώρα δεν έχει ανακαλυφθεί τίποτα σαν αυτό, πόσο μάλλον να είναι τελετουργικά θαμμένο μέσα σε τρία αναμφισβήτητα πολύτιμα δοχεία, λέει ο Δρ. Ianir Milevski, πρώην επικεφαλής του προϊστορικού τμήματος της Ισραηλινής Αρχής Αρχαιοτήτων που συνδέεται με το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας της Αργεντινής.
Δεν έχουν βρεθεί ούτε αντικείμενα παρόμοια με αυτόν τον αμφορίσκο, οπουδήποτε στο νότιο Λεβάντε, ή ακόμα και στην Αίγυπτο, με βάση τις μέχρι τώρα γνώσεις του, βασισμένες σε συζητήσεις με συναδέλφους, καθώς και τη βιβλιογραφική του μελέτη.
Ενισχύονται οι υποθέσεις για διασυνδέσεις, του προϊστορικού Ισραήλ με την Αίγυπτο γεγονός που εγείρει το ερώτημα γιατί οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι αυτό το δοχείο και η ταφή του αποτελούν εγγύηση για τις σχέσεις με την Αίγυπτο πριν από 6.000 χρόνια.
Πρώτα ας δούμε το αγγείο. Οι μοναδικές του ιδιότητες περιλαμβάνουν το σφαιρικό του σχήμα και δύο ζεύγη μικρών λαβών, το ένα στον «ώμο» του βάζου κοντά στο χείλος και το άλλο κοντά στη βάση. Η μορφή του αποκαλύφθηκε μέσω της διαδικασίας συντήρησης και αποκατάστασης με επικεφαλής την Olga Negnevitsky, ειδικής στη διατήρηση του ελεφαντόδοντου.
“Μπορεί μικροί αμφορείς από ελεφαντόδοντο να βρίσκονταν σε όλον τον τόπο, αλλά αυτό είναι το μόνο που βρέθηκε μέχρι στιγμής, επισημαίνει ο Milevski. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αμφορίσκος θάφτηκε σπασμένος, δεν είχε σπάσει εκ των υστέρων. Ο Milevski προσθέτει πως όλο αυτό χρονολογείται από το γενικό πλαίσιο και την τυπολογία των σκευών από βασάλτη, τα οποία είναι σαφώς Χαλκολιθικά.
Ο ελέφαντας εξαφανίστηκε στο Ισραήλ πριν από 400.000 χρόνια. Ο ιπποπόταμος αφανίστηκε από την περιοχή πριν από 3.000 χρόνια. Το μεγαλύτερο μέρος του ελεφαντόδοντου που βρέθηκε στο πλαίσιο του Χαλκολιθικού Ισραήλ, όπως στο Ναχάλ Μισμάρ και σε μερικές τοποθεσίες στην πεδιάδα Σαρον, προέρχεται από τον ιπποπόταμο, αλλά δεν χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή αγγείων, αλλά μόνο για την κατασκευή ειδωλίων και εργαλείων.
Οι ειδικοί μπορούν να διακρίνουν τον αρχαίο ελέφαντα από τον αρχαίο ιπποπόταμο, κάτι που έγινε εδώ από τον Milevski και τη Δρ. Liora Kolska Horwitz. Δεδομένου ότι αυτό το δοχείο ήταν από ελέφαντα, η πρώτη ύλη δεν ήταν εγχώρια.
Ανάλυση για την ανεύρεση της προέλευσης του ελέφαντα
Θεωρητικά, επισημαίνει ο Milevski, ο χαυλιόδοντας θα μπορούσε να προέρχεται είτε από έναν αφρικανικό ελέφαντα είτε από έναν ασιατικό. Η ανάλυση ισοτόπων, η οποία είναι προγραμματισμένη να πραγματοποιηθεί από τον Kolska Horowitz, θα μπορούσε να δώσει οριστική απάντηση για το πού μεγάλωσε το ζώο, αλλά μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι δεν ήταν στο Ισραήλ, επειδή δεν υπήρχαν ελέφαντες εδώ κατά τη Χαλκολιθική εποχή.
Ελέφαντες υπήρχαν στην Αίγυπτο. “Ο ελέφαντας έζησε σε όλη την Αίγυπτο κατά τη διάρκεια της Παλαιολιθικής και της Νεολιθικής περιόδου μέχρι τη Νεολιθική (Χαλκολιθική) περίοδο (4.000 π.Χ.). Αρκετές απεικονίσεις ελεφάντων είναι γνωστές από αυτήν την εποχή”, σύμφωνα με δημοσίευση του 2016 με τίτλο “Ελέφαντας στην αρχαία Αίγυπτο (Μια Φιλολογική – Θρησκευτική Μελέτη)”.
Ο Milevski θεωρεί πιο εύλογη την αφρικανική καταγωγή, και σημειώνει ότι έγινε εισαγωγή είτε του χαυλιόδοντα είτε του τελικού σκεύους. Το αγγείο θα μπορούσε να είχε κατασκευαστεί οπουδήποτε στη Βόρεια Αφρική, καθώς η Αίγυπτος είχε δεσμούς με τους πολιτισμούς της Νουβίας, ή σε κάποιο τοπικό εργαστήριο. Η εισαγωγή “ακατέργαστου” χαυλιόδοντα και η επεξεργασία του εδώ δεν θα ήταν άλλωστε, τόσο δύσκολη.
“΄Όλα αυτά συνδέονται εξαιτίας της σχέσης τους με την Αίγυπτο” συνοψίζει ο Milevski. “Ίσως να υπήρξε κάποιου είδους ανταλλαγή ιδεών. Ή ίσως οι ντόπιοι τεχνίτες να εκπαιδεύτηκαν εκεί. Ακόμη, μπορεί οι Αιγύπτιοι να ήρθαν στην Εγγύς Ανατολή και να έζησαν εδώ. Η εικονογραφία ωστόσο, των ειδώλων είναι αιγυπτιακή, όχι τοπική.”
Δευτερογενής ταφή ενός βάζου
Γιατί όμως οι αρχαιολόγοι θεωρούν ότι αυτό το σπασμένο βάζο, εισαγόμενο ή κατασκευασμένο στην περιοχή 6.000 χρόνια πριν, ήταν τελετουργικά ενταφιασμένο; Επειδή η συναρμολόγηση, τα δοχεία και τα σκεύη, βρέθηκαν σε ένα λάκκο, στο πλαίσιο ενός οικισμού από τη Χαλκολιθική περίοδο που, όπως οι πολιτισμοί πριν και μετά από αυτόν, υιοθέτησε τη δευτερογενή ταφή.
Δευτερογενής ταφή σημαίνει ότι, μετά τη διάσπαση του σώματος, συλλέγοντα τα οστά και τοποθετούνται σε οστεοφυλάκιο, το οποίο είναι ενταφιασμένο. Αυτό γινόταν σε ένα ευρύ φάσμα πολιτισμών σε όλο τον κόσμο, από την προϊστορική έως τη ρωμαϊκή περίοδο.
Το εξωτικό αυτό δοχείο προφανώς ήταν αντικείμενο λατρείας. Αν έσπασε κατά λάθος και στη συνέχεια θρηνήθηκε και θάφτηκε, ή έσπασε για την υποτιθέμενη κηδεία του, αυτό δεν μπορεί να είναι γνωστό, αλλά ο Milevski υποπτεύεται τελετουργικό.
“Στους ακαδημαϊκούς κύκλους, είναι γενικά αποδεκτό ότι τα ειδώλια και τα σπασμένα αποθέματα, και οι ταφές των αγγείων, ήταν μέρος των πολιτιστικών τελετουργικών δραστηριοτήτων”, όπως αναφέρεται.
“Τα δοχεία δεν είναι μοναδικά αλλά θα ήταν πολύτιμα γιατί ήταν πολύ καλά κατασκευασμένα, και διακοσμημένα– και η πρώτη ύλη δεν είναι εγχώρια. Φτιάχνονται από βασάλτη της Ιορδανίας ή από την περιοχή της Θάλασσας της Γαλιλαίας, του Γκολάν ή του ποταμού Γιαρμούκ, ή ανατολικά της Νεκρής Θάλασσας στην Ιορδανία”.
Στο Ισραήλ δεν υπάρχουν ενεργά ηφαίστεια, αλλά υπάρχουν δεκάδες αδρανή στον βορρά. Για την ακρίβεια, τα Υψώματα Γκολάν είναι ένα ηφαιστειακό οροπέδιο. Το ελεφαντόδοντο για το αγγείο και το βασάλτη έπρεπε να ανασυρθούν σε μεγάλες αποστάσεις, εκατοντάδες χιλιόμετρα, πριν φτάσουν στη θέση όπου τελικά βρέθηκαν, σε ένα λάκκο δίπλα στο Μπερ Σεβά.
Το αγγείο και τα αντικείμενα που το πλαισιώνουν, θα παρουσιαστούν στο κοινό την Πέμπτη, στο ετήσιο συνέδριο της Ισραηλινής Προϊστορικής Εταιρείας στην Ιερουσαλήμ στην Εθνική Πανεπιστημιούπολη Jay και Jeannie Schottenstein.
(με πληροφορίες από enikos. gr / photo: pixabay)
