Στις 15 Ιανουαρίου 1962 μια ομάδα εργαζομένων που κατασκεύαζε δρόμο από τη Θεσσαλονίκη προς την Καβάλα στη Βόρεια Ελλάδα σκόνταψε σε αρκετούς αρχαίους τάφους.
Κατά την είσοδό τους διαπίστωσαν ότι ο ένας περιείχε τις στάχτες μιας νεκρικής πυράς που περιείχε τα καμένα υπολείμματα του αρχαιότερου βιβλίου στην Ευρώπη – τον Πάπυρο του Δερβενίου.
Ο πάπυρος του Δερβενίου, το παλαιότερο σωζόμενο χειρόγραφο της Ευρώπης, ανακαλύφθηκε το 1962 στη θέση Δερβένι στην περιοχή της Μακεδονίας στην Ελλάδα και χρονολογείται γύρω στο 340 π.Χ., επί βασιλείας Φιλίππου Β’ της Μακεδονίας. Μπορεί ακόμη και να είναι το παλαιότερο που έχει βρεθεί ποτέ, και 60 χρόνια μετά παραμένει τόσο μυστηριώδες και επίκαιρο όσο ποτέ.
Οι ερευνητές ανασυγκρότησαν με κόπο τα απανθρακωμένα θραύσματα για να αποκαλύψουν 26 στήλες ημιτελούς κειμένου, οι οποίες διαβάζονταν ως φιλοσοφικό σχόλιο σε ένα ορφικό ποίημα.
Οι οπαδοί του Ορφισμού συνδέθηκαν με τον μυθικό ποιητή Ορφέα και τιμούσαν τους θεούς Περσεφόνη και Διόνυσο που κατέβηκαν και οι δύο στον Κάτω Κόσμο και κατάφεραν να επιστρέψουν.
Η ανακάλυψη έχει χαρακτηριστεί ως «το πιο σημαντικό νέο τεκμήριο για την ελληνική φιλοσοφία και θρησκεία που ήρθε στο φως από την Αναγέννηση» και προσφέρει μια εικόνα της αρχαίας φιλοσοφίας πριν από τον Σωκράτη.
Αν και η προέλευση και ο συγγραφέας του κειμένου είναι άγνωστα, ο κύλινδρος εξακολουθεί να προσφέρει πληροφορίες για τον συγκεκριμένο πολιτισμό της Ευρώπης. Είναι μοναδικός στο ότι είναι ένας από τους πρώτους ευρωπαϊκούς πάπυρους, διαφορετικός από οτιδήποτε βρέθηκε στην Αίγυπτο ή τη Μέση Ανατολή.
Στις μέρες μας βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, όπου αποκωδικοποιήθηκε πλήρως το 2006.
Εννέα χρόνια αργότερα, το 2015, ο Πάπυρος του Δερβενίου τοποθετήθηκε στο μητρώο της UNESCO « Μνήμη του Κόσμου » ως αναγνώριση της απόδειξης της πρώιμης χρονολόγησης των ορφικών ποιημάτων και της ξεχωριστής οπτικής γωνίας των προσωκρατικών φιλοσόφων.
Η UNESCO λέει ότι το πρώτο βιβλίο των δυτικών φιλοσοφικών παραδόσεων έχει «παγκόσμια σημασία, καθώς αντικατοπτρίζει οικουμενικές ανθρώπινες αξίες: την ανάγκη να εξηγήσουμε τον κόσμο, την επιθυμία να ανήκεις σε μια ανθρώπινη κοινωνία με γνωστούς κανόνες και την αγωνία να αντιμετωπίσεις το τέλος της ζωής. .»
Επέζησε στο υγρό ελληνικό έδαφος, γιατί ανθρακώθηκε (άρα αποξηράνθηκε) στην νεκρική πυρά του ευγενή.
Ο συγγραφέας του κομματιού είναι ένα αμφισβητούμενο ζήτημα μεταξύ μελετητών, οι οποίοι έχουν προτείνει ότι ένας από τους συγγραφείς μπορεί να είναι ο Ευθύφρων της Προσπάλτας, ο Διαγόρας της Μήλου ή ο Στεσημβρότος της Θάσου.
Το κείμενο του παπύρου περιέχει ένα μείγμα διαλέκτων. Είναι κυρίως ένα μείγμα αττικής και ιωνικής ελληνικής. περιέχει όμως μερικές δωρικές μορφές. Μερικές φορές, η ίδια λέξη εμφανίζεται σε διαφορετικές διαλεκτικές μορφές.
Το ποίημα ξεκινά με τις λέξεις «Κλείσε τις πόρτες, αμίλητες», μια περίφημη παραίνεση για μυστικότητα, την οποία παραθέτει και ο Πλάτωνας. Το θέμα του παπύρου συνδέεται με τον Ορφέα, τις απόκρυφες τελετουργικές πρακτικές που περιλαμβάνουν θυσίες στις Ερινύες (Furies), πώς να αφαιρέσετε τους δαίμονες που γίνονται πρόβλημα και τις πεποιθήσεις των μάγων καθώς και τη Θεογονία, τη δημιουργία των θεών. Αφορά ακόμη τη γέννηση των θεών και ο πάπυρος είναι μια αλληγορική ανάγνωση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Περιέχει επίσης οδηγίες για θρησκευτικές τελετές.
“Αυτό το ποίημα είναι παράξενο και αινιγματικό για τους ανθρώπους, αν και [ο Ορφέας] δεν είχε σκοπό να πει αμφιλεγόμενους γρίφους, αλλά μάλλον σπουδαία πράγματα σε γρίφους. Στην πραγματικότητα μιλάει μυστικιστικά, και από την πρώτη λέξη μέχρι την τελευταία. ξεκαθαρίζει επίσης στο καλά αναγνωρισμένο εδάφιο: γιατί, αφού τους διέταξε να «βάλουν πόρτες στα αυτιά τους», λέει ότι δεν νομοθετεί για τους πολλούς [αλλά απευθύνεται σε εκείνους] που έχουν καθαρή ακοή…», αναφέρει ο συγγραφέας Bierl Anton.
photo: pixabay
