Μιλάμε για τον μυστηριώδη Άνθρωπο με τη Σιδερένια Μάσκα, ο οποίος ήταν φυλακισμένος στη Βαστίλη και σε άλλες γαλλικές φυλακές για πάνω από τρεις δεκαετίες στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα, και του οποίου η ταυτότητα δεν έχει διευκρινιστεί ποτέ. Αυτό έχει γεννήσει πολλές θεωρίες, και οι πιο ελκυστικές, όπως βλέπουμε, είναι αυτές που οι καλλιτέχνες έχουν αρπάξει για τα έργα τους. Αλλά πόσο αυτή η ιστορία είναι αληθινή και πόσο μυθοπλασία;

Η παλαιότερη αναφορά σε αυτό είναι μια επιστολή του Φρανσουά Μισέλ Λε Τελιέ, Μαρκήσιου του Λουβουά, και τότε Υπουργό Πολέμου προς τον Λουδοβίκο 14ο, στον Μπενίν ντ’ Ωβέρν ντε Σαιν-Μαρς, ο οποίος ήταν τότε υπεύθυνος του ντονζόν ( κύριος πύργος) του φρουρίου Pinerolo, μια πόλη που μετονομάστηκε τώρα σε Pignerol και βρίσκεται στο Piedmont της Ιταλίας (τότε γαλλικό έδαφος).

Δεν ήταν μια κανονική φυλακή για κοινούς εγκληματίες, αλλά προοριζόταν για όσους είχαν καταδικαστεί για ειδικά εγκλήματα που επηρέαζαν την ασφάλεια του κράτους, επομένως είχε συνήθως λίγους κρατούμενους και ήταν αρκετά επιλεκτικοί.

Από εκεί πέρασε ο Antoine Nompar de Caumont, δούκας του Lauzun, ο οποίος έπεσε σε ρήξη με τον βασιλιά αφού του απαγόρευσαν να παντρευτεί τη Δούκισσα του Montpensier. Επίσης, ο Antonio Mattioli, ένας Ιταλός πολιτικός τον οποίο ο Λουδοβίκος ΙΔ’ είχε απαγάγει, κατηγορώντας τον για προδοσία, και τον 19ο αιώνα, υπήρχε ευρέως διαδεδομένη η πεποίθηση ότι ήταν ο άνθρωπος με τη σιδερένια μάσκα λόγω του χρόνου του στο Pinerolo και της ανορθογραφίας του.

Ένας άλλος επιφανής τρόφιμος του φρουρίου ήταν ο Nicolas Fouquet, Μαρκήσιος της Belle-Île και Viscount of Melun και Vaux, που καθαιρέθηκε από τη θέση του ως επιθεωρητής των οικονομικών της Γαλλίας για υπεξαίρεση και μικρότερη μεγαλοπρέπεια. κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του, είχε ως παρκαδόρο τον Eustache Dauger .

Ποιος ήταν αυτός ο παρκαδόρος; Στην προαναφερθείσα επιστολή, ο Louvois ενημέρωσε τον Saint-Mars για την επικείμενη άφιξη ενός ακόμη πιο ξεχωριστού κρατούμενου ονόματι Eustache Dauger, ο οποίος έπρεπε να κρατηθεί σε σχετική απομόνωση και διέταξε να τηρήσει απόλυτη σιωπή για τους λόγους του εγκλεισμού του. Έπρεπε να του ανατεθεί ένα κελί με πολλές διαδοχικές πόρτες για να μην ακουστεί από έξω και οι επισκέψεις θα περιορίζονταν σε μία φορά την ημέρα, για να του παρέχουν φαγητό ή ό,τι χρειαζόταν (κάτι που δεν θα ήταν πολύ γιατί, όπως είπε ο υπουργός, ήταν απλώς ένας υπηρέτης).

Το αρχικό έγγραφο δείχνει ότι το κείμενο ήταν γραμμένο στο ένα χέρι και το όνομα στο άλλο, δηλώνοντας ότι η επιστολή γράφτηκε από γραμματέα και στη συνέχεια κάποιος άλλος, ίσως ο ίδιος ο υπουργός, πρόσθεσε το όνομα για να διατηρήσει το απόρρητο μέχρι την τελευταία στιγμή. Φυσικά, αυτό δεν εμπόδισε τις φήμες να κυκλοφορούν, συμπεριλαμβανομένου ότι χρησιμοποιούσε ψεύτικη ταυτότητα και ότι το εν λόγω άτομο ήταν ο ίδιος ο Στρατάρχης της Γαλλίας. Συμβαίνει να μην υπάρχει κανένα αρχείο στα αρχεία κάποιου που κατείχε αυτή τη θέση το 1669. Αλλά ο Eustache Dauger (ή D’Auger) de Cavoye, όπως ήταν το πλήρες όνομά του, προφανώς υπήρχε.

Γεννημένος το 1637, γιος ενός μέλους της φρουράς του Καρδινάλιου Ρισελιέ, έγινε επικεφαλής της οικογένειάς του μετά το θάνατο των γονιών του και πολλών από τα έντεκα αδέρφια του. Η ζωή του, σύμφωνα με τα αρχεία, ήταν αρκετά ταραχώδης, συχνά εμπλεκόμενη σε εκκεντρικά και ακανθώδη ζητήματα. Επιπλέον δεν απέκτησε καμία κληρονομιά, πράγμα που τον οδήγησε σε ακόμη πιο σκοτεινές πράξεις.

Γνωστό ως L’affaire des Poisons (υπόθεση Poison), ήταν ένα σκάνδαλο που συγκλόνισε τη χώρα μεταξύ 1677 και 1682 όταν ανακαλύφθηκε ότι αρκετοί εξέχοντες αριστοκράτες συμμετείχαν σε σχέδιο δολοφονίας των συζύγων τους για να κληρονομήσουν τις περιουσίες τους. Αυτό το δίκτυο περιλάμβανε μαγεία, αλχημεία, μαύρες μάζες και το εμπόριο σκονών κληρονομιάς (ευφημιστικό όνομα που δόθηκε στο δηλητήριο). Τριάντα έξι άνθρωποι εκτελέστηκαν και πολλοί περισσότεροι καταδικάστηκαν σε γαλέρες ή φυλακή, αλλά ο Ντάουγκερ κατάφερε να εξαφανιστεί. Αργότερα, οικογενειακά έγγραφα έδειχναν ότι εξέτιε ποινή στη φυλακή του Saint-Lazare και πέθανε εκεί, δείχνοντας ότι παρά το όνομα, δεν ήταν το ίδιο άτομο.

Επιστρέφοντας στο κύριο θέμα, όλες οι ιδιαιτερότητες γύρω από τη θλιβερή κατάσταση αυτού του μυστηριώδους κρατούμενου ήταν δευτερεύουσες από εκείνη που του έδωσε πραγματικά μια αινιγματική αύρα και τον έκανε μέρος της ανέκδοτης ιστορίας της Γαλλίας: να φοράει συνεχώς μια μάσκα που έκρυβε το πρόσωπό του. Ήταν ο Βολταίρος που αποκάλυψε αυτή τη λεπτομέρεια δύο φορές. Την πρώτη φορά, στο Le Siècle de Louis XIV , ένα χρονικό της περιόδου του Βασιλιά Ήλιου που δημοσιεύτηκε το 1751 και αντιμετωπίστηκε από μια ευρεία οπτική (ιστορική, πολιτική, πολιτιστική, κ.λπ.). Τη δεύτερη φορά, στο Questions sur l’Encyclopédie , το μεγαλύτερο έργο του αλλά πιθανώς το λιγότερο γνωστό, μια επιτομή των προσωπικών του απόψεων για ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, από τη θρησκεία μέχρι την ιστορία, την τέχνη και τη λογοτεχνία, που γράφτηκε μεταξύ 1770 και 1774.

Σε αυτά τα βιβλία, ο Βολταίρος έθεσε τις βάσεις για τις εικόνες που θα περιέβαλλαν τον χαρακτήρα στη συνέχεια. Βασίστηκε σε μαρτυρίες συγκρατούμενων, από τους οποίους πήρε συνέντευξη κατά τη διάρκεια μιας από τις φυλακίσεις που υπέστη στη Βαστίλη. Δεδομένου ότι είχε περάσει περισσότερο από μισός αιώνας από τον θάνατο του κρατούμενου το 1703, είναι πολύ πιθανό ότι τα δεδομένα που συγκέντρωσε ο διάσημος φιλόσοφος είχαν υποστεί την τυπική παραμόρφωση της προφορικής μετάδοσης.

Γι’ αυτό απέδωσε στον κρατούμενο μια σιδερένια μάσκα που πιθανότατα ήταν φτιαγμένη από ύφασμα ή βελούδο –όχι ασυνήθιστο στη γυναικεία μόδα τον 16ο και 17ο αιώνα, για παράδειγμα– καθώς και τόλμησε να τον αναγνωρίσει, και το έκανε με κάποιον που ταίριαζε στη μυστικότητα που τον περιέβαλλε: θα ήταν ο μεγαλύτερος αδερφός του Λουδοβίκου XIV, κρυμμένος επειδή ήταν νόθος γιος. Η καταγωγή του θα εξηγούσε γιατί, εκτός από τη μάσκα και την καταδίκη, έτυχε μάλλον αξιοπρεπούς μεταχείρισης στη φυλακή.

Σχετικά με αυτήν την αποδιδόμενη ταυτότητα, ο Βολταίρος πιθανότατα αγνόησε επίσης την ύπαρξη της επιστολής του Λουβουά, καθώς και άλλα στοιχεία σχετικά με τον υποτιθέμενο Ντάουγκερ που έγραψε ο υπουργός, όπως η σύλληψη στο Καλαί από τον λοχαγό Alexandre de Vauroy, διοικητή φρουράς της Δουνκέρκης, χωρίς να ενημερώσει τους τοπικούς κυβερνήτης.

Προφανώς, αυτός ο αξιωματικός του στρατού απουσίαζε συχνά στην αποστολή να σταματήσει Ισπανούς στρατιώτες που κατά λάθος διέσχισαν τα σύνορα μεταξύ της Ολλανδίας (τότε μέρος του ισπανικού στέμματος) και της Γαλλίας, κάτι που ήταν πολύ βολικό. Από εκεί, μεταφέρθηκε στο Pinerolo, όπου έζησε μια ήρεμη ζωή, σε αντίθεση με εκείνη άλλων κρατουμένων, όπως ο προαναφερόμενος Δούκας του Lauzun, ο οποίος τρελάθηκε και προσπάθησε να δραπετεύσει αρκετές φορές.

Ο Βολταίρος περιγράφει τον Άνθρωπο με τη Σιδερένια Μάσκα ως ψηλό και όμορφο, παράξενο δεδομένου ότι κανείς δεν μπορούσε να δει το πρόσωπό του, και τον παρακολουθούσε ένας κωφάλαλος υπηρέτης. Λέγονταν επίσης για αυτόν ότι ήταν κομψός στο ντύσιμο και ήξερε ακόμη και να παίζει κιθάρα. Δεδομένου ότι ο Saint-Mars έγραψε ότι τον έβλεπε διαρκώς διατεθειμένο στο θέλημα του Θεού και του βασιλιά , ζήτησε άδεια από τους ανωτέρους του για να υπηρετήσει ο κρατούμενος ως παρκαδόρος στον Nicolas Fouquet, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, καθώς ο Φουκέ δεν ήταν επίσης ενοχλητικός. Ωστόσο, επιβλήθηκαν δύο όροι: θα ήταν μόνο μέχρι να αναρρώσει ο Le Riviére και μόνο εάν δεν υπήρχαν τρίτοι. Αυτή η δουλειά φαίνεται να έρχεται σε αντίθεση με την ιδέα ότι είχε βασιλικό αίμα.

Ο Fouquet είχε καταδικαστεί σε ισόβια κάθειρξη και πέθανε στη φυλακή το 1680. Όταν το κελί του ερευνήθηκε για να συλλέξει τα υπάρχοντά του, ανακαλύφθηκε μια προσομοίωση τρύπα που επικοινωνούσε με τον επόμενο, τον οποίο κατείχε ο Lauzun, δείχνοντας ότι είχαν έρθει σε επαφή και ότι πιθανώς ο τελευταίος είχε δει τον παρκαδόρο. Κατά συνέπεια, ο δούκας μεταφέρθηκε στο κελί του άλλου, πληροφορούμενος ότι οφείλονταν στον θάνατο του συντρόφου του και ότι τόσο ο Λε Ριβιέρ όσο και ο αντικαταστάτης του είχαν φύγει από το Πινερόλο επειδή δεν χρειάζονταν πλέον οι υπηρεσίες τους. Ο Lauzun πρέπει να το πίστευε, καθώς αφέθηκε ελεύθερος την επόμενη χρονιά και δεν είπε ποτέ τίποτα γι’ αυτό.

Στην πραγματικότητα, ο Saint-Mars θα τους έπαιρνε και τους δύο μαζί του το 1681, όταν μετατέθηκε και διορίστηκε κυβερνήτης του Forte di Exilles , ενός μεσαιωνικού κάστρου που βρίσκεται στη σημερινή κοινότητα Exilles (Πιεμόντε, κοντά στο Τορίνο), που ήταν μέρος του αμυντικού δικτύου της Σαβοΐας και βρισκόταν πλέον σε γαλλικά χέρια. Ο Λε Ριβιέρ πέθανε έξι χρόνια αργότερα και στη συνέχεια ο Σαιν-Μαρς και ο κρατούμενος του έλαβαν διαταγές για μια νέα μεταφορά, αυτή τη φορά στο Île Sainte-Marguerite, το μεγαλύτερο από τα Lérins (αρχιπέλαγος στη Μεσόγειο, ανοιχτά των Καννών), όπου υπήρχε άλλο φρούριο που ονομάζεται Fort Royal , που χρησιμοποιείται ως φυλακή. Για παράδειγμα, ο Claude-François-Dorothée, Μαρκήσιος του Jouffroy d’Abbans και εφευρέτης του ατμόπλοιου πριν από τον Robert Fulton, φυλακίστηκε εκεί.

Το συγκρότημα χρησιμοποιείται πλέον ως Μουσείο της Θάλασσας (το φέρυ διαρκεί δεκαπέντε λεπτά), και η ανακαίνιση περιλαμβάνει το κελί όπου φυλακίστηκε ο άνθρωπος με τη σιδερένια μάσκα. Θα έμενε εκεί για έντεκα χρόνια, και μέχρι τότε η ύπαρξή του όχι μόνο ήταν ήδη γνωστή, αλλά και ότι το ταξίδι από την Ιταλία ήταν αυτό που δημιούργησε τον μύθο που πήρε ο Βολταίρος, ότι η εν λόγω μάσκα ήταν σιδερένια, ίσως λόγω σύγχυσης αν κάποιος το κοίταζε φευγαλέα ή από μακριά. Σε κάθε περίπτωση, το 1698 ο Saint-Mars τέθηκε επικεφαλής της Βαστίλης και πήγε ξανά με τον κρατούμενο του, τον οποίο «φιλοξενούσε» σε ένα κελί με κρεβάτι και έπιπλα, αλλά απομονωμένο, στον πύργο Bertaudière (υπήρχαν οκτώ πύργοι, ο καθένας με ένα όνομα, και αυτός αναφερόταν στον μεσαιωνικό τέκτονα που τον έχτισε).

Ένας φρουρός ονόματι De Rosarges ήταν υπεύθυνος να του φέρνει φαγητό, αν και αυτή η αποκλειστικότητα πρέπει να ήταν σχετική, δεδομένου ότι ακόμη και ο βοηθός του Saint-Mars, Etienne Du Junca, τον είδε και μάλιστα άφησε μαρτυρία ότι ο κρατούμενος φορούσε μάσκα. από μαύρο βελούδο, για την ακρίβεια.

Επιπλέον, το 1711, η πριγκίπισσα Ελισάβετ Σάρλοτ, κουνιάδα του Λουδοβίκου XIV (ήταν παντρεμένη με τον μικρότερο αδερφό του, Φίλιππο), έγραψε στη θεία της Σοφία του Ανόβερου για τον χαρακτήρα, διαβεβαιώνοντάς τη ότι ήταν πολύ ευσεβής και ότι του δόθηκε ό,τι του ζητούσε, αν και τον συνόδευαν και δύο σωματοφύλακες που επρόκειτο να τον σκοτώσουν αν αφαιρούσε τη μάσκα. Πιθανότατα, απλώς απηχούσε λαϊκά κουτσομπολιά.

Διότι, μάλιστα, ο αιχμάλωτος είχε πεθάνει στις 19 Νοεμβρίου 1703 και η σορός του θάφτηκε στο νεκροταφείο του Saint-Paul –όπου θάβονταν όσοι πέθαιναν στη Βαστίλη– με το προαναφερθέν λάθος στην ταφόπλακα. Ο θάνατός του χρησίμευσε μόνο για να διευρύνει τον μύθο. Όπως είπαμε προηγουμένως, φημολογούνταν ότι ήταν Στρατάρχης της Γαλλίας, αλλά ταυτίστηκε επίσης με τον στρατηγό Vivien de Bulonde (καταδικάστηκε για εγκατάλειψη του Cuneo κατά την αυστριακή πολιορκία το 1691) και τον François de Vendôme, δούκα του Beaufort, φυλακισμένος το 1643 με την κατηγορία ότι σχεδίαζε να δολοφονήσει τον καρδινάλιο Μαζαρίν. Προχωρώντας παραπέρα, έγινε λόγος ακόμη και για τον Ερρίκο, τον γιο του Όλιβερ Κρόμγουελ, ο οποίος θα είχε εξοριστεί από την Αγγλία μετά τη μοναρχική παλινόρθωση.

Καμία από αυτές τις θεωρίες δεν έχει βάση, και τελικά αυτή που έγινε δημοφιλής ήταν του Βολταίρου: ο Άνθρωπος με τη Σιδερένια Μάσκα θα ήταν ο απόγονος που είχε η βασίλισσα Άννα της Αυστρίας με τον προαναφερθέντα Μαζαρίν.

Δεν υπάρχει τίποτα που να το αποδεικνύει, φυσικά, αλλά η ιδέα συνεχίστηκε με πολλές παραλλαγές, όπως ότι ήταν ο φυσικός πατέρας του Βασιλιά Ήλιου και προσπαθούσε να εκβιάσει τον θρόνο ή, ακόμη πιο φανταστικά, ένας νόθος γιό του Άγγλου μονάρχη Καρόλου Β’. Από όλους, το πιο επιτυχημένο ήταν αυτό που έγραψε ο Αλέξανδρος Δουμάς στο μυθιστόρημά του: ήταν δίδυμος αδερφός του Λουδοβίκου ΙΔ’.

Καθώς αυτό το βιβλίο (από το οποίο μερικές φορές αυτό το επεισόδιο δημοσιεύεται ανεξάρτητα) είναι το τρίτο μέρος της ιστορίας των Τριών Σωματοφυλάκων , κυκλοφόρησε επίσης η υπόθεση ότι ο διάσημος κρατούμενος ήταν ο Ντ’ Αρτανιάν (ο πραγματικός, δηλαδή, που πέρασε εννέα χρόνια στο τη Βαστίλη μεταξύ 1702 και 1711). Άλλωστε, αν συνεχίζει να γίνεται λόγος για τον Άνθρωπο με τη Σιδερένια Μάσκα σήμερα, αυτό οφείλεται κυρίως στις λογοτεχνικές και κινηματογραφικές διασκευές του Δουμά.

photo: pixabay