Χρησιμοποιώντας έναν συνδυασμό μετρήσεων ετήσιων δακτυλίων ανάπτυξης σε ξύλινα κατασκευαστικά στοιχεία και μια ξαφνική άνοδο του κοσμογονικού ραδιοάνθρακα που χρονολογείται από το 5259 π.Χ., παρείχαν μια αξιόπιστη χρονολογική αναφορά για πολλούς αρχαιολογικούς χώρους στη Νοτιοανατολική Ευρώπη.

Η χρονολόγηση των αρχαιολογικών ευρημάτων είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση των ιστορικών χρονοδιαγραμμάτων. Ο προσδιορισμός της ηλικίας ενός τάφου, ενός οικισμού ή ενός συγκεκριμένου αντικειμένου ήταν δυνατός μόνο για μερικές δεκαετίες, χάρη σε δύο μεθόδους: τη δενδροχρονολογία και τη χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα.

Τώρα, ο αρχαιολογικός χώρος του Δισπηλιού στη βόρεια Ελλάδα, που προηγουμένως δεν ήταν χρονολογημένος με ακρίβεια, έχει πλέον χρονολογηθεί με δραστηριότητες που κυμαίνονται από το 5328 έως το 5140 π.Χ. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν σωματίδια υψηλής ενέργειας από το διάστημα, τα οποία μπορούν να χρονολογηθούν αξιόπιστα στο 5259 π.Χ. Τα ευρήματά τους δημοσιεύτηκαν στο Nature Communications .

Η δενδροχρονολογία βασίζεται σε χαρακτηριστικά μοτίβα φαρδιών και στενών ετήσιων δακτυλίων ανάπτυξης σε ξύλο, που επηρεάζονται από τις κλιματικές συνθήκες. Συγκρίνοντας αυτά τα μοτίβα με υπάρχουσες τυπικές ή τοπικές χρονολογίες, μπορεί να προσδιοριστεί η ηλικία ενός αντικειμένου. Ωστόσο, αυτή η μέθοδος είναι συγκεκριμένη για κάθε περιοχή και δεν εφαρμόζεται παγκοσμίως, ιδιαίτερα στην περιοχή της Μεσογείου, όπου λείπει μια συνεκτική χρονολογία.

Ως εκ τούτου, η δενδροχρονολογική χρονολόγηση σε αυτήν την περιοχή ταξινομείται ως «πλωτή» και απαιτεί χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα. Καθώς ένα δέντρο ζει, απορροφά 14 C από την ατμόσφαιρα μέσω της φωτοσύνθεσης. Με το θάνατο, η απορρόφηση σταματά και το ισότοπο διασπάται με χρόνο ημιζωής 5730 χρόνια.

Οι εργαστηριακές μετρήσεις μπορούν στη συνέχεια να καθορίσουν τους υπόλοιπους 14 C σε ένα συγκεκριμένο δακτύλιο δέντρου για να προσεγγίσουν τον χρόνο θανάτου του δέντρου. Ωστόσο, η ακρίβεια αυτής της μεθόδου περιορίζεται μέσα σε δεκαετίες.

Το 2012, ο Ιάπωνας φυσικός Fusa Miyake εντόπισε μια λύση σε αυτό το πρόβλημα. Μια μαζική εισροή κοσμικών ακτίνων, πιθανότατα από ηλιακές εκρήξεις, μπορεί να προκαλέσει σημαντική αύξηση στους 14C της ατμόσφαιρας, που εναποτίθενται στους δακτυλίους των δέντρων εκείνης της χρονιάς.

Αυτές οι αιχμές, τώρα γνωστές ως γεγονότα Miyake, μπορούν να χρονολογηθούν με ακρίβεια και να χρησιμεύσουν ως παγκόσμιες χρονολογικές άγκυρες. Σήμερα, περίπου δώδεκα γεγονότα Miyake είναι γνωστά, με σημαντικά να συμβαίνουν το 5259 π.Χ. και το 7176 π.Χ., που ανακαλύφθηκαν από ερευνητές από το ETH της Ζυρίχης το 2022.

Η ομάδα από το πρόγραμμα EXPLO του Πανεπιστημίου της Βέρνης καθιέρωσε μια ετήσια χρονολογία δακτυλίου ανάπτυξης που εκτείνεται σε 303 χρόνια και λήγει το 5140 π.Χ., αναλύοντας 787 κομμάτια ξύλου από τον αρχαιολογικό χώρο Δισπηλιό στη λίμνη Ορεστίδα. Οι προσδιορισμένες φάσεις οικισμού δείχνουν ποικίλες κατασκευαστικές δραστηριότητες για 188 χρόνια μεταξύ 5328 και 5140 π.Χ. Αυτή η ακριβής χρονολόγηση κατέστη δυνατή λόγω ενός γνωστού γεγονότος Miyake το 5259 π.Χ.

Ερευνητές από το ETH της Ζυρίχης εντόπισαν μια αιχμή ραδιοάνθρακα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, χρονολογώντας με ραδιενεργό άνθρακα αρκετούς μεμονωμένα καθορισμένους ετήσιους δακτυλίους ανάπτυξης. Αυτή η κορυφή αντικατοπτρίστηκε στη συνέχεια στη χρονολογία του δακτυλίου του δέντρου του Δισπηλιού, ευθυγραμμισμένη με το παγκόσμιο σημείο αγκύρωσης του 5259 π.Χ. Κατά συνέπεια, τα Βαλκάνια έγιναν η πρώτη περιοχή που επωφελήθηκε από αυτή την αλλαγή παραδείγματος, επιτυγχάνοντας απόλυτη χρονολόγηση ανεξάρτητα από ένα σταθερό ημερολόγιο.

Ο Andrej Maczkowski, επικεφαλής ερευνητής, ελπίζει ότι άλλες περιφερειακές χρονολογίες αυτής της περιόδου μπορούν τώρα να συνδεθούν με το «Dispilio Chronology», ανοίγοντας το δρόμο για την ανάπτυξη μιας περιφερειακής δενδροχρονολογίας για τα νότια Βαλκάνια.

Αυτή η περιοχή, η πατρίδα των παλαιότερων λιμνών οικισμών της Ευρώπης που χρονολογούνται λίγο μετά το 6000 π.Χ., έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξάπλωση της γεωργίας σε ολόκληρη την Ευρώπη.

photo: freepik