Πολύ μεγάλη η συζήτηση που γίνεται τελευταία στον «αμυντικό χώρο» από όσους ασχολούνται με αυτά τα ζητήματα, γύρω από το πρόγραμμα προμήθειας νέων φρεγατών για την ανανέωση του στόλου φρεγατών του Πολεμικού Ναυτικού. Οι επιχειρησιακές δυνατότητες που θα έχουν τα πλοία, λέγεται ότι πρέπει να περιλαμβάνουν κατά μερικούς, τουλάχιστον άμυνα κατά επιθέσεων κορεσμού και κατά άλλους, εκτεταμένες δυνατότητες αεράμυνας περιοχής. Αρχικά δίνεται ένας ορισμός για τις δύο αυτές επιλογές.

Αεράμυνα περιοχής

Ένα πολεμικό πλοίο έχει δυνατότητες αεράμυνας περιοχής, όταν μπορεί να εντοπίζει στόχους σε μεγάλες αποστάσεις, να τους παρακολουθεί και τελικά να τους κλειδώνει. Το επόμενο βήμα είναι η εκτόξευση πυραύλων για την κατάρριψη των στόχων ή έστω της απαγόρευσης κυκλοφορίας τους στην περιοχή στην οποία κινείται το πλοίο. Για να υπάρχουν δυνατότητες αεράμυνας περιοχής χρειάζονται δύο βασικές τεχνολογίες, αισθητήρες και πύραυλοι.

Άμυνα κατά επιθέσεων κορεσμού

Επίθεση κορεσμού είναι η εξαπόλυση πολλαπλών πυραύλων και βλημάτων κατά ενός πλοίου από πολλαπλές κατευθύνσεις, ταυτόχρονα, ώστε τα συστήματα άμυνας του πλοίου να μην προλάβουν να καταρρίψουν όλους τους εισερχόμενους στόχους, οπότε υπάρχει κορεσμός στην αεράμυνα του πλοίου και άρα κάποιο ή κάποια εισερχόμενα βλήματα προσκρούουν στο πλοίο προκαλώντας ζημιές με αυξημένες πιθανότητες να το θέσουν εκτός μάχης ή να το βυθίσουν.

Κάθε μία από τις παραπάνω δυνατότητες εξαρτάται από τα συστήματα που διαθέτει το πλοίο και αυτά είναι οι αισθητήρες και το CMS(Σύστημα Μάχης) του πλοίου αλλά και οι πύραυλοι και λοιπά οπλικά συστήματα που φέρει το πλοίο για την άμυνά του. Θα αναφέρουμε όλα όσα συνθέτουν την αντιαεροπορική και αντιβαλλιστική αεράμυνα ενός πλοίου σε λίγες σχετικά γραμμές.

Ραντάρ

Πρώτα έρχονται οι αισθητήρες, τα «μάτια» και «αυτιά» του πλοίου δεν είναι άλλα από τα ραντάρ τα οποία μπορούν να εντοπίζουν τους στόχους. Όταν ένα πλοίο έχει δυνατότητες αεράμυνας περιοχής, σημαίνει ότι διαθέτει ραντάρ το οποίο έχει μεγάλη εμβέλεια και άρα αποκαλύπτει στόχους σε μεγάλες αποστάσεις. Όσο μικραίνει σε μέγεθος ο στόχος, τόσο μικραίνει και η απόσταση στην οποία μπορεί αυτός να εντοπιστεί από το ραντάρ του πλοίου. Τα ραντάρ που χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο είναι είτε περιστρεφόμενης διάταξης ( rotating ) είτε σταθερής διάταξης ενώ η τεχνολογία είναι είτε PESA (Passive Electronicly Scanned Array ) είτε AESA (Active Electronicly Scanned Array). Κάθε μία από τις διατάξεις αυτές έχει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά της αλλά, ένα ραντάρ AESA σταθερής διάταξης (τα γνωστά 4 πάνελ στην υπερκατασκευή) είναι και η πιο αποτελεσματική και αξιόπιστη λύση στο σύγχρονο πεδίο καθώς προσφέρει υψηλό ρυθμό ανανέωσης δεδομένων και άρα καλύτερη γνώση του πεδίου από το προσωπικό εν συγκρίσει με ένα ραντάρ AESA περιστρεφόμενης διάταξης.

Σημαντικός παράγοντας για τα ραντάρ παραμένει η δυνατότητά τους, μαζί με το Σύστημα Μάχης (CMS) του πλοίου να εμπλέκουν πολλαπλούς στόχους ταυτόχρονα. Για παράδειγμα, ένα ραντάρ που μπορεί να εμπλέξει 16 στόχους είναι πολύ καλύτερο από ένα αντίστοιχο που μπορεί να εμπλέξει 4, η διαφορά είναι χαοτική, η δυνατότητα ιχνηλάτισης 800 στόχων είναι καλύτερη από 500. Η δυνατότητα να έχει επίσης πολλαπλούς πυραύλους στον αέρα και πυραύλους σε τερματική καθοδήγηση είναι μία δυνατότητα που είναι κρίσιμης σημασίας δηλαδή είναι άλλο να έχεις 4 πυραύλους μόνο στον αέρα και άλλο 4 σε τερματική καθοδήγηση και άλλους 4 στον αέρα προς στόχους.

Ένας παράγοντας που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη είναι και ότι ο ρυθμός ανανέωσης δεδομένων του ραντάρ πρέπει να συνάδει και με το ρυθμό ανανέωσης και επεξεργασίας των δεδομένων από τα υπολογιστικά συστήματα (κονσόλες) του πλοίου. Η ύπαρξη συστημάτων ελέγχου πυρός(FCR), το οποίο είναι πρακτικά ένα ραντάρ μικρότερης εμβέλειας, σε συνδυασμό με το κύριο ραντάρ του πλοίου και το CMS είναι καίρια για την αντιμετώπιση των επιθέσεων κατά του πλοίου.

Πύραυλοι

Οι κατευθυνόμενοι πύραυλοι που διαθέτει το πλοίο ως κύριος εξοπλισμός αεράμυνας, χωρίζονται σε 3 γενικές κατηγορίες πυραύλων επιφανείας-αέρος, μικρής εμβέλειας(1-20 χλμ.), μεσαίας(20-65 χλμ.) και μεγάλης εμβέλειας (75+ χλμ.).

Οι πύραυλοι μεγάλης εμβέλειας είναι και αυτοί που πάνε πακέτο με τα ραντάρ μεγάλης εμβέλειας και άρα συνθέτουν την έννοια της αεράμυνας περιοχής και είναι πιο μεγάλοι σε μέγεθος πύραυλοι από τους υπόλοιπους ( μεγαλύτερη εμβέλεια σημαίνει μεγαλύτερο μέγεθος γιατί χρειάζονται περισσότερα καύσιμα και αυτό είναι μία γενική κατεύθυνση). Τέτοιοι πύραυλοι είναι οι αμερικανικοί SM-3, SM-2 Block IIIb / Block IIIc, οι γαλλικοί Aster 30 κ.α. .

Οι κατευθυνόμενοι πύραυλοι μεσαίας εμβέλειας, σαφώς μικρότεροι σε μέγεθος από τους αντίστοιχους μακράς εμβέλειας, είναι συνήθως περισσότεροι σε ένα πλοίο και αποτελούν το δεύτερο επίπεδο άμυνας ενός πλοίου. Αυτοί οι πύραυλοι δε χρειάζονται ραντάρ μεγάλης εμβέλειας για να χρησιμοποιηθούν προφανώς λόγω της περιορισμένης εμβέλειάς τους και άρα είναι και οικονομικότεροι από τους μεγάλης εμβέλειας. Τέτοιοι πύραυλοι είναι οι ESSSM(Evolved Sea Sparrow Missile) Block II, οι γαλλικοί Aster 15, οι CAMM κτλ.

Όλοι οι παραπάνω πύραυλοι φέρονται εντός συστημάτων κάθετων εκτοξευτών (Vertical Launch System) με τω κάθε εκτοξευτή να αποκαλείται κελί. Τέτοια συστήματα κάθετων εκτοξευτών (VLS) είναι ο αμερικανικός Μk 41, ο γαλλικός Sylver A 50 κ.α. . Εντός ενός κελιού συνήθως τοποθετείται ένας πύραυλος μεγάλου βεληνεκούς, από 1 ή δύο ή 4 πύραυλοι μεσαίου βεληνεκούς ( ένα κελί του Mk 41 μπορεί να φέρει έως και 4 ESSM ) ή άλλους πυραύλους, ανά έναν, αν υποστηρίζονται από το σύστημα.

Οι πύραυλοι μικρής εμβέλειας είναι μικρότεροι πύραυλοι συνήθως φέρονται επί συστημάτων CIWS(Close In Weapons System) τα οποία είναι αυτόνομα δηλαδή, έχουν δικό τους ραντάρ και είναι διασυνδεδεμένα με το CMS του πλοίου με τους χειριστές να μπορούν να θέσουν τα εν λόγω συστήματα σε αυτόματη λειτουργία ή να τα χειρίζονται οι χειριστές για να κατευθύνουν συγκεκριμένα τα πυρά. Τέτοια συστήματα είναι το RAM(Rolling Airframe Missile) με 21 πυραύλους αναχορηγία, το C-RAM με αναχορηγία 11 βλημάτων κ.α.

Εκτός των CIWS που είναι εξοπλισμένα με πυραύλους, υπάρχουν και τα CIWS που χρησιμοποιούν θραυσματοφόρα ή εκρηκτικά βλήματα μικρότερου διαμετρήματος για την αντιμετώπιση εισερχόμενων απειλών με χρήση μαζικών τέτοιων πυρών και σε αυτή την περίπτωση αναφερόμαστε σε αμιγώς hard kill συστήματα. Ως είδος CIWS θεωρείται και η ύπαρξη διαμόρφωσης STRALES στο κύριο ή κάποιο δευτερεύον πυροβόλο του πλοίου και δη αυτά με διαμέτρημα των 76 χιλ. .

Συστήματα ηλεκτρονικών αντιμέτρων

Πρόκειται για συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου τα οποία έχουν ως σκοπό την παραπλάνηση των εισερχόμενων κατευθυνόμενων βλημάτων και πυραύλων του εχθρού μέσω παρεμβολής τους. Πρόκειται για παθητικού τύπου άμυνα κατά τέτοιων απειλών. Στα συστήματα αντιμέτρων περιλαμβάνονται και άλλα συστήματα όπως η κάλυψη του πλοίου πλευρικά απ’ άκρη σ’ άκρη με πίδακες νερού, πράγμα που δίνει την αίσθηση ότι υπάρχει εκεί νερό και όχι μεταλλική κατασκευή και άρα ο εισερχόμενος πύραυλος μπορεί να χάσει το στόχο.

Βασικοί παράγοντες

Α) Ραντάρ-κατευθυνόμενοι πύραυλοι

Όλα ξεκινούν από το ραντάρ που φέρει το πλοίο καθώς , όπως προεγράφη στο παρόν άρθρο, το ραντάρ είναι τα μάτια του πλοίου, όταν ένα ραντάρ έχει δυνατότητα να εντοπίζει στόχους στα 280 χλμ σε ύψος 5.000 ποδών και μπορεί να κατευθύνει 16 πυραύλους σε συνδυασμό με το Σύστημα Μάχης του πλοίου, τότε μπορεί να εκτοξευτούν όσοι πύραυλοι χρειάζονται έτσι ώστε να αξιοποιηθεί η μέγιστη εμβέλεια. Ένα τέτοιο ραντάρ συνοδεύεται και με κατευθυνόμενους πυραύλους μακράς εμβέλειας αλλά και με αρκετούς μέσης εμβέλειας. Επομένως, είναι πιο εύκολο να αντιμετωπίσει έναν εισερχόμενο στόχο καθώς υπάρχει μεγαλύτερο χρονικό παράθυρο για να προβεί το πλοίο σε ενέργειες προς αντιμετώπισή τους.

Ένα άλλο πλοίο με ραντάρ που αποκαλύπτει στόχο στο ίδιο ύψος αλλά στα 180 χλμ. Και διαθέτει μόνο πυραύλους μέσης εμβέλειας ενώ μπορεί να καθοδηγήσει 8 βλήματα ταυτόχρονα, έχει προφανώς μικρότερο χρονικό παράθυρο αντίδρασης από το αντίστοιχο που αναφέρθηκε παραπάνω και μπορεί να εμπλέξει ταυτόχρονα λιγότερους στόχους. Επίσης, η μη ύπαρξη κατευθυνόμενων πυραύλων επιφανείας-αέρος μακράς εμβέλειας παρά μόνο μεσαίας σημαίνει ότι και να αποκαλύψει το ραντάρ έναν στόχο στα 180 χλμ., μπορεί να τον αντιμετωπίσει όταν αυτός θα προσεγγίζει τα 50-60 χλμ. η οποία είναι και η μέγιστη εμβέλεια των πυραύλων μεσαίου βεληνεκούς που διαθέτει.

Το ραντάρ είναι το Α και το Ω πάνω σε ένα πολεμικό πλοίο και ο συνδυασμός του με τους απαραίτητους πυραύλους, αυξάνει και τα χρονικά περιθώρια αντιμετώπισης των εισερχόμενων απειλών ενώ ο αριθμός των πυραύλων που μπορεί να έχει στον αέρα ταυτόχρονα, αυξάνει και τον αριθμό των εισερχόμενων απειλών που μπορεί να αντιμετωπίσει το πλοίο. Χωρίς μάτια, δε βλέπεις τίποτα.

Β) Αριθμός πυραύλων επιφανείας-αέρος

Ένα πλοίο με δυνατότητες αεράμυνας περιοχής διαθέτει 32 πυραύλους μέσης εμβέλειας και 24 πυραύλους μακράς εμβέλειας με ανάλογο ραντάρ. Με αυτό τον κύριο οπλισμό επιφανείας-αέρος, και με βάση την πρακτική της εκτόξευσης 2 βλημάτων ανά στόχο, το πλοίο μπορεί να εμπλέξει πολλαπλούς στόχους από μία θεωρητική απόσταση 100 χλμ. οι οποίοι συνολικά θα είναι 28 στόχοι. Εφόσον το ραντάρ μπορεί να εμπλέξει ταυτόχρονα 16 στόχους, τότε θεωρητικά θα απομείνουν ακόμα 24 πύραυλοι για την αντιμετώπιση 12 στόχων ακόμα σε ένα ακόμα ικανό χρονικό περιθώριο. Θεωρητικά, ο αντίπαλος θα χρειαστεί να στείλει από διαφορετικές κατευθύνσεις τουλάχιστον 32 βλήματα για να διαπεράσει την αεράμυνα του πλοίου με αξιώσεις.

Ένα πλοίο με 32 πυραύλους μέσης εμβέλειας και ανάλογο ραντάρ θα μπορεί να εμπλέξει στόχους σε απόσταση 50-60 χλμ. και με βάση τον κανόνα των 2 πυραύλων ανά στόχο, συνολικά 16. Λόγω του μικρού χρονικού περιθωρίου είναι πιθανό ότι το πλοίο σε μία επίθεση εναντίον του, δε θα προλάβει μάλλον να εκτοξεύσει όλα τα βλήματα μέσης εμβέλειας και θα αναλάβουν τα CIWS, το STRALES ( αν υπάρχει ) και τα αντίμετρα. Οι πιθανότητες να υποστεί πλήγμα είναι αυξημένες, ειδικά αν ο αντίπαλος εκτοξεύσει εναντίον του σκάφους πάρα πολλά βλήματα.

Σημαντικός επομένως ο αριθμός και το είδος των διαθέσιμων πυραύλων που διαθέτει συνολικά το πλοίο καθώς δε θα είναι δυνατή το επαναγέμιση των κελιών στο μέσον της θαλάσσης παρά μόνο με επιστροφή του πλοίου στο ναύσταθμο ή από πλοίο υποστήριξης με τους κατάλληλους γερανούς, εργασία δηλάδή που απαιτεί συγκεκριμένες συνθήκες και χρόνο.

Γ) Λοιπά συστήματα αεράμυνας

Η ύπαρξη συστημάτων CIWS και μάλλον συνδυασμός τόσο πυραυλοφόρων συστημάτων του είδους και CIWS που χρησιμοποιούν πυροβόλο για παράδειγμα, ένα RAM στο πίσω υπόστεγο ( 21 πύραυλοι ) και ένα Millenium το οποίο είναι ένα αυτόματο πυροβόλο των 30 χιλ και εκτοξεύει θραυσματοφόρα βλήματα με μεγάλη ταχυβολία μπορούν να αναχαιτίσουν πολλούς στόχους ταυτόχρονα και να επαναγεμιστούν εν πλώ από το πλήρωμα του πλοίου. Η ύπαρξη πυροβόλου STRALES ενισχύει την αεράμυνα μικρού βεληνεκούς ως μία ακόμα γραμμή αντίδρασης στους τομείς στους οποίους μπορεί να στραφεί το πυροβόλο.

Τελικά, δυνατότητες αεράμυνας περιοχής ή άμυνα κατά επιθέσεων κορεσμού;

Όπως έγινε κατανοητό, το βασικότερο εξάρτημα για την αεράμυνα ενός πλοίου και για την αντιμετώπιση επιθέσεων κορεσμού, είναι πρωτίστως το ραντάρ του σκάφους και έπειτα ο φόρτος του πλοίου σε πυραύλους. όλο το νόημα της επιτυχούς άμυνας ενός πλοίου είναι η αντιμετώπιση των απειλών σε όσο μεγαλύτερη απόσταση από το πλοίο. Από τη στιγμή που οι αντιπλοϊκοί πύραυλοι ολοένα αυξάνουν την ταχύτητά τους, ο χρόνος απόκρισης του πλοίου μειώνεται.

Η άποψη ότι ένα σκάφος εξοπλισμένο με ένα μέτριο radar και 32 πυραύλους ESSM και ένα σύστημα CIWS και ένα 76αρι STRALES  θα αντιμετωπίσει επιθέσεις κορεσμού με επιτυχία είναι επικίνδυνη καθώς αν το ραντάρ βλέπει στόχο να πλησιάζει το πλοίο στα 100 χλμ. σε ύψος 5 μέτρων από τη θάλασσα και περιμένει να φτάσει στα 60 χλμ. και προκύψουν ακόμα 3-4 πύραυλοι από διαφορετικές κατευθύνσεις, τότε τα πράγματα δεν είναι καθόλου καλά.

Η ύπαρξη στο οπλοστάσιο του πλοίου πυραύλων επιφανείας-αέρος μακράς εμβέλειας και άρα το πλοίο να έχει δυνατότητες αεράμυνας περιοχής, είναι επιβεβλημένη αν το πλοίο θέλει να αυξήσει τη δυνατότητά του να εμπλέκει στόχους  σε ασφαλή σχετικά απόσταση είναι σημαντικός παράγοντας και επίσης, ακόμα και με 2 πυραύλους να εκτοξεύονται ανά στόχο, δεν είναι σίγουρο ότι θα τον πετύχουν. Το 2018 κατά τη διάρκεια περιπολίας ανοικτά της Υεμένης, αμερικανικό αντιτορπιλικό κλάσης Arleigh Burke, εντόπισε αντιπλοϊκό πύραυλο να κατευθύνεται εναντίον του με αποτέλεσμα να εκτοξεύσει κατά του 2 πυραύλους SM-2 και 1 πύραυλο ESSM. Το USN δεν κατάλαβε ποτέ αν ο πύραυλος καταρρίφθηκε από κάποιον από τους 3 πυραύλους που εκτοξεύτηκαν προς αυτόν ή αν ο πύραυλος κατέπεσε στη θάλασσα μόνος του. Αν δεν είχε τους SM-2 θα περίμενε το πλοίο να αμυνθεί στην απόσταση που ο ESSM θα έφτανε τον πύραυλο και αν περνούσε θα έπρεπε να αναλάβουν τα CIWSτου σκάφους με τα ηλεκτρονικά και λοιπά αντίμετρα.

Όταν ένα σκάφος δεχτεί πολλαπλές επιθέσεις από διαφορετικές κατευθύνσεις ήτοι, επίθεση κορεσμού, πρέπει να έχει τη δυνατότητα να εντοπίσει τους στόχους στη μέγιστη δυνατή απόσταση, να τους προσβάλει στη μέγιστη δυνατή απόσταση, έστω μερικούς από αυτούς, να ενεργοποιήσει την επόμενη γραμμή άμυνας με πυραύλους μέσαίου βεληνεκούς για όσους περάσουν,  και τέλος να διαθέτει CIWS που θα μπορούν να καλύψουν αποστάσεις έως 15-20 χλμ. και  εγγύτερα με θραυσματικές κεφαλές.

Περί των νέων φρεγατών ο λόγος..

Οι νέες φρεγάτες του Πολεμικού Ναυτικού θα πρέπει να έχουν από “όλα τα καλά” δηλαδή, ραντάρ με όσα περιγράφηκαν παραπάνω, πυραύλους επιφανείας-αέρος μεγάλου ( τουλάχιστον 8), μεσαίου βεληνεκούς ( τουλάχιστον 32 ) και συστήματα CIWS όπως το RAM ( το καλύτερο, μπρος και πίσω ), STRALES ( αν έχουν ως κύριο πυροβόλο 76 χιλ. ή ως δευτερεύον) και υποχρεωτικά και απαρέγκλιτα, συστήματα ηλεκτρονικών αντιμέτρων . όλα αυτά τηρουμένων των αναλογιών του πόσα βλήματα θα μπορέσει να εξαπολύσει ο αντίπαλος κατά ενός πλοίου του Πολεμικού Ναυτικού το οποίο δε θα πλέει φυσικά μόνο του.

Το αν η Ελλάδα θα έχει χρήματα για να αγοράσει πλοία κατάλληλα διαμορφωμένα για τις ανάγκες της και που θα μείνουν  40 χρόνια σε υπηρεσία την ίδια στιγμή που πληρώνει πεταμένα χρήματα αλλού, ειδικά στο δημόσιο, δεν αποτελεί δικαιολογία.