Επί 140 χρόνια, η βιομηχανική κλωστοϋφαντουργία αποτέλεσε βασικό πυλώνα της οικονομικής ανάπτυξης της Σύρου παράλληλα με άλλες βιομηχανικές μονάδες (π.χ. υαλουργεία, βιοτεχνίες λουκουμιών), τη ναυπηγική και το εμπόριο. Στην Ερμούπολη, την εποχή της βιομηχανικής ακμής της, λειτουργούσαν 68 εργοστάσια, μεταξύ των οποίων 24 κλωστοϋφαντουργίας. Από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι που έκλεισε και η τελευταία βιομηχανία, το εργατικό δυναμικό που απασχολούσε η κλωστοϋφαντουργία ήταν 3.000 εργαζόμενοι, κυρίως γυναίκες. Ενδεικτικά, το Κλωστοϋφαντουργείο Ζησιμάτου (νυν Μουσείο Κλωστοϋφαντουργίας Ερμούπολης) έκλεισε το 1986 και είχε 60 άτομα προσωπικό.

Το πρόγραμμα «Οι Υφάντρες και οι Αναμνήσεις τους», που χρηματοδότησε το Cycladic Identity, επικεντρώθηκε στην έρευνα και προβολή της γυναικείας συμμετοχής στην υφαντουργική παραγωγή της Σύρου κατά τη βιομηχανική της ακμή. Το πρόγραμμα αποσκοπoύσε, αφενός, στη διάσωση αυθεντικών μαρτυριών και βιωμάτων των γυναικών, συλλέγοντας στοιχεία για την καθημερινότητα και την επαγγελματική ζωή τους και αφετέρου στην καταγραφή σημαντικών πολιτισμικών ντοκουμέντων και τη δημοσιοποίησή τους μέσω του βίντεο που δημιουργήθηκε. Παράλληλα, το υλικό που συλλέχθηκε θα αξιοποιηθεί ως βάση για μελλοντικές βιωματικές δράσεις που θα αφορούν την προβολή του βιομηχανικού πολιτισμού της Σύρου.

Ιδιαίτερη έμφαση κατά τη συλλογή του υλικού δόθηκε στην καταγραφή μαρτυριών ηλικιωμένων, πρώην εργαζομένων στην τοπική βιομηχανία. Η καταγραφή αυτή θα συμβάλλει στη διάσωση της προφορικής μνήμης του τόπου, δίνοντας φωνή στους ίδιους τους ανθρώπους που έζησαν και διαμόρφωσαν την ιστορία του νησιού. Το πρόγραμμα επίσης επιδιώκει να εντοπίσει επιπλέον πρόσωπα-πηγές που θα μπορούσαν να εμπλουτίσουν τη ήδη υπάρχουσα συλλογή μαρτυριών.

Το πρόγραμμα «Οι Υφάντρες και οι Αναμνήσεις τους» παρουσιάστηκε πρόσφατα στους κατοίκους της Σύρου σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Κλωστοϋφαντουργίας Ερμούπολης. Μια ξεχωριστή εκδήλωση, όπως σημειώνουν οι διοργανωτές, με πάνω από 200 παρευρισκόμενους κάθε ηλικίας που είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν τεκμήρια και προφορικές μαρτυρίες εργατριών του νησιού.

Την εκδήλωση άνοιξε η πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Σάντρα Μαρινόπουλου, η οποία ανέλυσε τη σημασία που έχει η διάσωση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς των Κυκλαδων, τους στόχους και τα αποτελέσματα της πρωτοβουλίας Cycladic Ιdentity. Όπως ανέφερε: «Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης δεν θα υπήρχε χωρίς τα νησιά των Κυκλάδων και τον πολιτισμό τους, τον οποίο, από το 1986, προωθεί με αγάπη και συνέπεια. H πρωτοβουλία Cycladic Identity είναι το έμπρακτο “ευχαριστώ” μας προς τα νησιά που αποτελούν τον λόγο ύπαρξής μας. Σήμερα τα νησιά μας αλλάζουν με ραγδαίους ρυθμούς. Ο υπερτουρισμός, η υπερδόμηση και η κλιματική αλλαγή απειλούν την ταυτότητά τους. Παράλληλα, βλέπουμε παραδόσεις όπως η τέχνη της ξερολιθιάς να χάνονται. Οι παλιές ταβέρνες μετατρέπονται σε γκουρμέ εστιατόρια. Οι συνταγές και τα παραμύθια των γιαγιάδων σβήνουν…. Με το Cycladic Identity στόχος μας είναι η διατήρηση, αποκατάσταση και ανάδειξη της κυκλαδικής ταυτότητας. Θέλουμε κάθε Κυκλαδίτης να νιώθει υπερήφανος για την κληρονομιά του και να την προστατεύει. Οι βασικοί μας άξονες είναι ο πολιτισμός, η βιοποικιλότητα και η άυλη πολιτιστική κληρονομιά. Το πρόγραμμα “Οι Υφάντρες και οι Αναμνήσεις τους” -ένα από τα 16 προγράμματα που έχει χρηματοδοτήσει το Cycladic Identity σε 11νησιά των Κυκλάδων- μας φέρνει σήμερα στη Σύρο, στο Μουσείο Κλωστοϋφαντουργίας Ερμούπολης. Με το πρόγραμμα αυτό, καταγράφονται οι μαρτυρίες των υφαντριών του εργαστασίου Ζησιμάτος που έκλεισε το 1986, αναδεικνύοντας την τέχνη και τη δεξιοτεχνία τους αλλά και την κοινωνική σημασία που είχε η υφαντική για τη Σύρο. Ένα πρόγραμμα που ξεχωρίζει καθώς μας θυμίζει ότι η άυλη πολιτιστική κληρονομιά δεν ζει μόνο στα μουσεία ή στα βιβλία, αλλά κυρίως στις φωνές και στις εμπειρίες των ανθρώπων».

Τον λόγο πήρε στη συνέχεια ο αντιδήμαρχος Τουρισμού Σύρου Ιωάννης Βουτσίνος, ο οποίος αναφέρθηκε στη σημασία του προγράμματος για την τοπική κοινότητα και τη νέα γενιά. Στη συνέχεια ο Δημήτρης Σταυρακόπουλος, ιδρυτής του Μουσείου Κλωστοϋφαντουργίας Ερμούπολης, παρουσίασε το βίντεο που δημιουργήθηκε από τις μαρτυρίες που συλλέχθηκαν από 10 πρώην εργάτριες του εργοστασίου Ζησιμάτου. Το video είναι διαθέσιμο στο κοινό, στο website της Πρωτοβουλίας Cycladic Identity: https://www.cycladicidentity.gr/programs/oi-yfantres-kai-oi-anamniseis-tous/

Ιδιαίτερη συγκίνηση προκάλεσαν τέλος δύο προσωπικές μαρτυρίες: Της Μαρίας Ρούσσου, πρώην εργάτριας του εργοστασίου, που ανέδειξε τις άγνωστες πτυχές της ζωής και του μόχθου των γυναικών πίσω από τους αργαλειούς και του Αντώνη Βαμβακάρη, ο μηχανικός του εργοστασίου και κεντρική φυσιογνωμία της λειτουργίας του, που εργάστηκε σε αυτό από το 1951 μέχρι το κλείσιμό του το 1986. Ως ένας από τους τελευταίους ανθρώπους που αποχώρησαν, παραμένει ζωντανή μορφή στη μνήμη όλων των υφαντριών που διατηρούν πλούσιες αναμνήσεις από τη συνεργασία τους μαζί του.

Το Cycladic Identity είναι η πρωτοβουλία του Μουσείου Κυκλαδική Τέχνης, που έχει στόχο την προστασία της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς των Κυκλάδων και τη διατήρηση, αποκατάσταση και ανάδειξη της μοναδικής τους ταυτότητας. Με άξονες προτεραιότητας τον Πολιτισμό, τη Βιοποικιλότητα και την ‘Αυλη Πολιτιστική Κληρονομιά, η πρωτοβουλία λειτουργεί ως πλατφόρμα προσέλκυσης και κατανομής πόρων σε προγράμματα τα οποία υλοποιούνται από φορείς που δραστηριοποιούνται στα νησιά. Η αξιολόγηση των προτάσεων προς χρηματοδότηση γίνεται από την Επιστημονική Επιτροπή του Cycladic Identity που συγκροτείται από τους Δρ Δημήτρη Αθανασούλη, διευθυντή Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Dr Michael Boyd, Senior Research Affiliate, Science and Technology in Archaeology and Culture Research Center, The Cyprus Institute, Δημήτρη Καραβέλλα, γενικό διευθυντή WWF Ελλάς και Δρ Αγγελική Κοσμοπούλου, αρχαιολόγο, Σύμβουλο Στρατηγικής Αφήγησης.

(ΑΠΕ -ΜΠΕ / photo: pixabay)