Η Τουρκία είναι μία χώρα που αυτή τη στιγμή είναι μεν στο ΝΑΤΟ και θεωρητικά πρέπει να ακολουθεί αντιρωσική πολιτική, ωστόσο η σχέση της με την Δυτική Συμμαχία είναι ψυχρή, καθώς έχει προμηθευτεί από την Ρωσία αντιαεροπορικά συστήματα S-400 και έχει επίσης συμφωνία για την κατασκευή του πυρηνικού εργοστασίου στο Ακούγιου της Μερσίνης όπως και για την παροχή από τη Ρωσία πυρηνικών καυσίμων.

Μετά το πραξικόπημα του Ιουλίου 2016 στην Τουρκία και της απόπειρας ανατροπής του Ερντογάν ( αν δεν ήταν ενορχηστρωμένο από τον ίδιο το όλο σκηνικό ), η Τουρκία ήρθε εγγύτερα στη Ρωσία όσον αφορά το ζήτημα της Συρίας και το πυρηνικό της πρόγραμμα με αποτέλεσμα την αγορά των S-400 τελικά το καλοκαίρι του. Η αντίδραση των ΗΠΑ ήταν να αποβάλλουν την Τουρκία από το πρόγραμμα των F-35 και αργότερα επέβαλλαν το αρχικό σκέλος των κυρώσεων της CAATSA που αφορά τον οργανισμό της SSB που ελέγχει την Τουρκική Αμυντική βιομηχανία.

Παρά, ωστόσο, τα deal αυτά με τη Ρωσία και κάποιου είδους συνεννόηση ως προς το ζήτημα της Συρίας, τόσο περί των ισλαμιστών ανταρτών όσο και για το κουρδικό ζήτημα, η κατάσταση εκτροχιάστηκε κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων του Συριακού Στρατού στην περιοχή της Ιντλίμπ για την ανάκτηση της περιοχής. Ο βομβαρδισμός μίας συγκέντρωσης Τούρκων στρατιωτών κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων και η απώλεια περισσότερων από 100 Τούρκων στρατιωτικών είχε ως αποτέλεσμα η Τουρκία να λάβει το μήνυμα ότι στη Συρία υπάρχει πλέον αφεντικό και αυτό δε θα αμφισβητηθεί. Η εικόνα του Τούρκου Προέδρου να “στήνεται” από τον Πούτιν για 2 λεπτά στην αναμονή στο Κρεμλίνο για τις συζητήσεις , ήταν ενδεικτική της κατάστασης αλλά και της δυσκολίας την οποία αντιμετώπιζε η Τουρκία στη Συρία εκείνο το διάστημα.

Κεφάλαιο Ουκρανία

Οι σχέσεις Ουκρανίας-Τουρκίας ήταν γενικά καλές από τη στιγμή που δημιουργήθηκε το Ουκρανικό κράτος αποσχιζόμενο από τη Σοβιετική Ένωση στις αρχές του 1990. Πρόσφατα η συνεργασία αυτή αυξήθηκε μετά τα γεγονότα του 2014 στην Ουκρανία και την απώλεια της Κριμαίας με τους Τούρκους να αναφέρονται αραιά και που στους Τατάρους της περιοχής.

Οι Ουκρανοί πώλησαν αντιαεροπορικά συστήματα τα οποία οι Τούρκοι λέγεται ότι έχουν μεταφέρει στην Λιβύη, ενώ έχουν αγοράσει από την Τουρκία μερικά UAV TB2-Bayraktar και μελλοντικά θα αγοράσουν κορβέτες κλάσης Ada για το Ουκρανικό Ναυτικό. Η συνεργασία σε κάποιους τομείς μεταξύ ουκρανικής και τουρκικής βιομηχανίας είναι κάτι παραπάνω από εμφανής. Η μεταφορά των TB2- Bayraktar  που αγοράστηκαν το προηγούμενο διάστημα στην Ουκρανία και η έναρξη συγκέντρωσης στρατευμάτων στη γραμμή αντιπαράθεσης μεταξύ Ουκρανών και Ρώσων αυτονομιστών, ήταν και το καμπανάκι που χτύπησε στο Κρεμλίνο για επικείμενη έφοδο των Ουκρανών στο Ντονμπάς.  Οι Ρώσοι απάντησαν άμεσα μεταφέροντας στρατεύματα και λοιπές δυνάμεις στα σύνορα με την Ουκρανία, ενίσχυσαν την Κριμαία και μετέφεραν υλικό στις δυνάμεις των αυτονομιστών. Η ρητορική που υπάρχει και από τις δύο πλευρές είναι ενδεικτική της τεταμένης κατάστασης που υπάρχει αυτή τη στιγμή με τους Ουκρανούς να ελπίζουν σε βοήθεια του ΝΑΤΟ η οποία δε θα έρθει όμως όσο μιλάμε για ρωσόφωνες περιοχές.

Για να κρατά την Τουρκία δεμένη, η Ρωσία προέβη από τον περασμένο μήνα σε μερικές στρατιωτικού τύπου κινήσεις στη Συρία και συγκεκριμένα σε περιοχές που ελέγχουν οι εκ Τουρκίας υποστηριζόμενοι αντάρτες. Σημεία συγκέντρωσης βυτιοφόρων οχημάτων, δηλαδή σημεία αγοράς και πώλησης μαυραγορίτικου συριακού πετρελαίου, χτυπήθηκαν από πλήγματα της Ρωσικής Αεροπορίας που εδρεύει στη Συρία με αποτέλεσμα την ολική καταστροφή τους από αέρος, ενώ ο Συριακός Στρατός βομβάρδισε με το πυροβολικό του, εγκαταστάσεις εκπαίδευσης ανταρτών στην Ιντλίμπ και μετέφερε ενισχύσεις στην περιοχή.

Το μήνυμα στους Τούρκους σαφές,

“Υποστηρίξτε την Ουκρανία και θα υπάρξει άμεση ανταπόδοση στη Συρία”

Οι Ρώσοι δεν το έχουν τίποτα να βομβαρδίσουν ξανά και αιφνιδιαστικά κάποιο τουρκικό αρχηγείο στην περιοχή, ενώ το χτύπημα στη μαύρη αγορά πετρελαίου που αποφέρει κέρδη για τη δοκιμαζόμενη τουρκική οικονομία ήταν ένα βαρύ πλήγμα. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι οι Τούρκοι είναι πρόθυμοι να το βάλουν κάτω.

Με την κατάσταση στην Ουκρανία να οδεύει προς ένοπλη σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, αρχικά στην περιοχή του Ντονμπάς και έπειτα σε όλο το μήκος των ρωσο-ουκρανικών συνόρων και των ουκρανικών παραλίων, εφόσον οι Ουκρανοί προβούν σε κινήσεις προς την Κριμαία, ο Ερντογάν φαίνεται ότι θέλει να αδράξει την ευκαιρία και να εκμεταλλευτεί τη διαμάχη αυτή για να προχωρήσει σε μία κίνηση αλλαγής του τοπίου στη Μαύρη θάλασσα.

Συνθήκη του Μοντρέ

Αυτή η κίνηση δεν είναι άλλη, από την αλλαγή ή καλύτερα από την αποχώρηση της Τουρκίας από τη Συνθήκη του Μοντρέ ( 1936 ) η οποία καθόρισε το καθεστώς των Στενών του Βοσπόρου και του Ελλήσποντου. Οι Τούρκοι θέλουν να αποχωρήσουν από τη συνθήκη και να επιβάλουν δασμούς κατά τη διέλευση των πλοίων από τα Στενά έτσι ώστε να έχουν τον πλήρη έλεγχο του εμπορίου της μαύρης θάλασσας και να έχουν ένα μεγάλο ποσό εσόδων από αυτή την κίνηση.

Το 1922 με την ήττα της Ελλάδας και την παράδοση της Ανατολικής Θράκης στο κεμαλικό καθεστώς κατ’ απαίτηση των συμμάχων , η Τουρκία ανέλαβε ξανά τον έλεγχο των Στενών  και οι υποχρεώσεις της γι αυτά ορίστηκαν από τη Συνθήκη του Μοντρέ. Η τότε Σοβιετική Ένωση είχε ένα κείμενο κομμένο και ραμμένο στα μέτρα της και προφανώς η Τουρκία το δέχτηκε, από τη στιγμή που με σοβιετικά λεφτά, πυρομαχικά και πυροβόλα, ο Κεμάλ είχε καταφέρει να αντισταθεί στον Ελληνικό Στρατό και να τον εκδιώξει από τη Μικρά Ασία το 1922.

Η προσπάθεια λοιπόν για αλλαγή του καθεστώτος των Στενών από την Τουρκία είναι μία χρόνια προσπάθεια την οποία οι Τούρκοι ανασύρουν τα τελευταία 20 χρόνια , ανάλογα πως βολεύει κάτι τέτοιο την τουρκική εξωτερική πολιτική. Το σχέδιο ανοίγματος νέας διώρυγας δυτικά της Κωνσταντινούπολης η οποία δε θα υπόκειται κατά τους Τούρκους στις υποχρεώσεις της συνθήκης του Μοντρέ, είναι μία από αυτές τις προσπάθειες της Τουρκίας για παράκαμψή της αν και απομένει ο… Ελλήσποντος ο οποίος επίσης είναι εντός της συνθήκης αλλά εκεί δε φαίνεται να έχουν πρόβλημα. Πολλοί νομικοί φυσικά επισημαίνουν ότι δεν έχει σημασία αν υπάρχει ο Βόσπορος ή αν η κίνηση γίνεται από διώρυγα παράλληλα αυτού και ότι η ουσία της ύπαρξης των Στενών προς τη Μαύρη θάλασσα και το Αιγαίο, παραμένει αμετάβλητη και αυτό θα θεωρήσει και η διεθνής κοινότητα ως προς το καθεστώς του.

Ο βασικός παίκτης της Μαύρης θάλασσας που επηρεάζεται περισσότερο από το καθεστώς των Στενών, δεν είναι άλλος από τη Ρωσία, η οποία μετά την εξάπλωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την εξάπλωση προς τα νότια της Ρωσικής Αυτοκρατορίας στο παρελθόν, έχει διεξάγει ουκ ολίγους ρωσο-τουρκικούς πολέμους για τα Στενά και το καθεστώς τους. Οι Τούρκοι έχουν τα εξής δεδομένα μπροστά τους. Οι χώρες που έχουν λιμάνια στη Μαύρη θάλασσα είναι η Ρωσία, η Ουκρανία, η Γερμανία, η ίδια η Τουρκία, η Ρουμανία και η Βουλγαρία. Από τις παραπάνω χώρες, θεωρεί ότι με τη Γεωργία και την Ουκρανία θα τα βρεί λόγω του κοινού αντιρωσικού μετώπου, η Ρουμανία και η Βουλγαρία ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με την οποία θεωρούν ότι μπορούν να πετύχουν συμφωνία παράλληλα με άλλες κινήσεις ( τα δύο κράτη δε θα διαπραγματευτούν εμπορική συμφωνία ξεχωριστά λόγω των Ευρωπαϊκών θεσμών) και μένει η Ρωσία.

Αυτή είναι ο κύριος και πιο δύσκολος αντίπαλος και φαίνεται ότι στην τουρκική σκέψη επικρατεί το εξής σενάριο με το οποίο θα παρακάμψουν με όσο λιγότερες συνέπειες γίνεται τη Ρωσία. Εφόσον ξεκινήσει πόλεμος μεταξύ Ουκρανών και Ρώσων αυτονομιστών στο Ντονμπάς, σκέφτονται οι Τούρκοι ότι τυχόν επέκταση της σύγκρουσης και πλήρης εμπλοκή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η οποία θα υποστηριχθεί από το ΝΑΤΟ όσον αφορά την υποστήριξη και όχι με στρατεύματα, θα δώσει το κατάλληλο παράθυρο ευκαιρίας στην Τουρκία να προχωρήσει σε αλλαγή του καθεστώτος των Στενών.

Σε όλο αυτό το σενάριο που ίσως οι Τούρκοι έχουν στο μυαλό τους, η Ρωσία δεν θα αντιδράσει σε πρώτο χρόνο άμεσα λόγω εμπλοκής στην Ουκρανία και έμμεσης σύγκρουσης με το ΝΑΤΟ. Η θεώρηση αυτή φυσικά είναι πολύ επισφαλής και για το λόγο αυτό φαίνεται ότι υπήρξε και η επιστολή των “104” στο να αποφύγει η Τουρκία να αποχωρήσει από τη Συνθήκη του Μοντρέ. Το ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα δεχτεί αλλαγή του καθεστώτος των Στενών αναντίρρητα είναι μία επισφαλής θεώρηση, καθώς όλος ο Δούναβης και τα εμπορεύματα των κεντρο-ευρωπαϊκών χωρών που εξέρχονται μέσω αυτού στη Μαύρη Θάλασσα, θα υποβληθούν σε δασμούς. Αυτό υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια ανοχής ακόμα και χωρών που παραδοσιακά είναι φιλο-τουρκικές εντός της Ένωσης.

Γεωργία και Ουκρανία, κράτη το μεν ένα αδιάφορο για την Τουρκία ( Γεωργία) το δε άλλο θα αναγκαστεί να συμφωνήσει λόγω της γενικότερης συνεργασίας που έχουν μαζί ( Ουκρανία), δεν θα αποτελέσουν πρόβλημα.

Οι Ρώσοι όμως θα αντιδράσουν (ήδη έστειλαν χθες τελεσίγραφο στην Άγκυρα – ΕΔΩ / https://www.el.gr/diethni/gaiostratigiki/mia-spitha-arkei-oi-ipa-stelnoyn-pole-2/) και μάλιστα αν όχι άμεσα, σίγουρα σε δεύτερο χρόνο. Για τη Ρωσία, το καθεστώς των Στενών είναι “ιερό” και δεν επιδέχεται αμφισβήτησης, καθώς αποτελεί αιτία πολέμου (casus belli). Το κακό για τους Τούρκους στην προκειμένη περίπτωση είναι ότι θα επιχειρήσουν μονομερώς να αλλάξουν το καθεστώς μίας διεθνούς συνθήκης, η οποία περιλαμβάνει πολλά συμβαλλόμενα μέρη με αποτέλεσμα η Ρωσία να έχει το τυπικό Διεθνές Δίκαιο με το μέρος της και να βρεί συμμάχους ακόμα και εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά της Τουρκίας. Το αποτέλεσμα θα είναι ένα απόλυτο χάος στο οποίο οι Τούρκοι μπορεί να διακινδυνέψουν έναν παγκόσμιο πόλεμο λόγω κακής εκτίμησης της ρωσικής αντίδρασης για να φανεί ο Ερντογάν ως ο νέος, απόλυτος Σουλτάνος που κάνει και τα χατίρια της Δύσης. Οι Ρώσοι μπορούν να σαρώσουν τους Ουκρανούς και μετά να ασχοληθούν με τους Τούρκους όπως τους αρμόζει ενεργοποιώντας και το μέτωπο της Συρίας και των Κούρδων της Συρίας και εκεί θα δούμε πάλι αν θα υπάρξει τουρκική.. “κλαούνα” μετά από εκατόμβες νεκρών Τούρκων στρατιωτικών.

Δυστυχώς για τους Τούρκους, υπάρχουν κάποιοι άξονες στη ρωσική εξωτερική πολιτική οι οποίοι δεν αλλάζουν και το καθεστώς των Στενών είναι ένας από αυτούς.