Στην καρδιά αυτής της προσπάθειας βρίσκεται η φυλή Ζακύνθου, που αποτελεί έναν πολύτιμο ντόπιο γενετικό πόρο με σημαντική παραγωγική δυναμική σε γάλα και κρέας, και ταυτόχρονα έναν θεματοφύλακα της αγροδιατροφικής ταυτότητας του νησιού.

   Τα παραπάνω επισημαίνει μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η διευθύντρια Ερευνών του Ινστιτούτου Κτηνιατρικών Ερευνών, Λουκία Αικατερινιάδου, επικεφαλής των εργαστηρίου Μοριακής Βιολογίας, Μοριακής Μικροβιολογίας και επιστημονική υπεύθυνη του έργου «Εφαρμογή Καινοτόμου Συστήματος Εκτροφής Προβάτων και Παραγωγής Τυροκομικών Προϊόντων στη Ζάκυνθο, Καινοτόμες Φάρμες».

   Μιλώντας για το πρόβατο φυλής Ζακύνθου, που εκτρέφεται κυρίως στο νησί, σημειώνει ότι αυτό παρουσιάζει υψηλές αποδόσεις σε γάλα και κρέας και προσαρμοστικότητα στις συνθήκες της περιοχής ενώ προσθέτει ότι από το γάλα της ίδιας φυλής παράγεται επαγγελματικά στα δύο τυροκομεία του νησιού και ερασιτεχνικά σε οικοτεχνία ή σε επίπεδο εκτροφής ως τοπικό προϊόν, το «λαδοτύρι Ζακύνθου» με σημαντικές οργανοληπτικές επιδόσεις.

   Μια Συμμαχία για το Μέλλον – Το Έργο και η φιλοδοξία του

   Η προβατοτροφία, όπως και συνολικά ο κτηνοτροφικός τομέας, παραμένει ευάλωτη – στις ασθένειες, στο αυξανόμενο κόστος, στη συρρίκνωση του ανθρώπινου δυναμικού και στην υποβάθμιση των βοσκοτόπων, τονίζει χαρακτηριστικά και στο πλαίσιο αυτό δηλώνει εμφατικά ότι «το έργο φιλοδοξεί να αντιστρέψει αυτή την πορεία, εισάγοντας μια νέα φιλοσοφία εκτροφής: επιστημονική τεκμηρίωση, γενετική διαχείριση, υγιεινή πρακτική, τοπική εξειδίκευση και τυροκομική καινοτομία». 

   Το έργο, που ξεκίνησε να «τρέχει» τον Μάϊο του 2023 και εκπνέει τον Σεπτέμβριο του 2025, υλοποιείται στο πλαίσιο του Μέτρου 16 «Συνεργασία» του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ), αποτελεί πιλότο για την αναγέννηση της προβατοτροφίας στα Ιόνια Νησιά και πραγματοποιείται με τη συμμετοχή των ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ / Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών, Αγροδιατροφική Σύμπραξη Περιφέρειας Ιονίων Νήσων – Ιόνια Γη, Αγροτικό Σταφιδικό – Οινοποιητικό Συνεταιρισμό Ζακύνθου, Εταιρεία Διεθνικής Εκπαίδευσης και Ανάπτυξης – TRANSCOOP (A.M.K.E.) και έξι ντόπιους κτηνοτρόφους. Χρηματοδοτείται από την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων στο πλαίσιο του προγράμματος του ΥΠΑΑΤ «Υλοποίηση του επιχειρησιακού σχεδίου (project) των Επιχειρησιακών Ομάδων της ΕΣΚ για την παραγωγικότητα και βιωσιμότητα της γεωργίας».

   Επισημαίνεται ότι οι επιχειρησιακές ομάδες του ΕΣΚ (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Κοινωνικής Αλληλεγγύης), είναι ομάδες ατόμων που συνεργάζονται, συνήθως σε έργα που χρηματοδοτούνται από την Αγροτική Αναπτυξιακή Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με το Εθνικό Αγροτικό Δίκτυο (ΕΣΚ). Αυτές οι ομάδες επικεντρώνονται στην ανάπτυξη πρακτικών λύσεων σε προβλήματα ή στην αξιοποίηση καινοτόμων λύσεων.

   Την επιστημονική ομάδα του έργου πλαισιώνουν ο αναπληρωτής επιστημονικός υπεύθυνος, Ηλίας Μπουζαλάς, η υπεύθυνη μοριακών αναλύσεων, Ευρυδίκη Μπουκουβάλα, οι υπεύθυνοι για την παραγωγή καινοτόμων τυροκομικών προϊόντων από το Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ Γεώργιος Σαμούρης και Ευδόξιος Ψωμάς και ο καθηγητής του τμήματος Γεωπονίας του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδας (ΔΙΠΑΕ), Αριστοτέλης Λυμπερόπουλος.

   Καινοτόμο Σύστημα Εκτροφής: Γενετική Ανθεκτικότητα και Ποιότητα Εκτροφής

   Η ερευνητική ομάδα του έργου, σύμφωνα με την κ. Αικατερινιάδου, πραγματοποίησε εκτενείς αναλύσεις σε πρόβατα από Ζάκυνθο, Κεφαλονιά και Ιθάκη. Ο στόχος ήταν η εισαγωγή ενός πιλοτικού διαχειριστικού συστήματος εκτροφής, που εστιάζει στην υγεία του ζωικού κεφαλαίου, την αναπαραγωγική στρατηγική και την γενετική ανθεκτικότητα στις βασικές ζωονόσους.

   Όπως τονίζει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ, στο πλαίσιο των ερευνών, επιλέχθηκαν 13 εκτροφές προβάτων με τοπικές φυλές από την Κεφαλλονιά, την Ιθάκη και τη Ζάκυνθο και μελετήθηκε η γενετική ανθεκτικότητα στη σπογγώδη εγκεφαλοπάθεια (scrapie) και η παρουσία της προϊούσας πνευμονίας (maedi-visna), μιας ιογενούς ασθένειας που υποβαθμίζει σταδιακά την παραγωγικότητα.

   Εισήχθηκε πιλοτικά ένα σύστημα διαχείρισης κτηνοτροφικών μονάδων με στόχους την αύξηση του ποσοστού ζώων με γενετική ανθεκτικότητα στην τρομώδη νόσο και τη μείωση της επικράτησης της προϊούσας πνευμονίας, μέσω στοχευμένης αναπαραγωγής και βελτίωσης πρακτικών εκτροφής.

   Με βάση τα ευρήματα, διαμορφώθηκαν προτάσεις και παρουσιάστηκαν σε κτηνοτρόφους και υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, με στόχο «να στηριχτούν η διαδικασία λήψης αποφάσεων και η μακροπρόθεσμη βελτίωση της κτηνοτροφίας σε τοπικό επίπεδο».

   Τα αποτελέσματα των ερευνών

   Σε ότι αφορά στη φυλή Ζακύνθου, «τα πρόβατα της φυλής, σε ποσοστό 57,8% παρουσίασαν πλήρη ή μερική ανθεκτικότητα στην τρομώδη νόσο και το ποσοστό των ζώων με θετικά αντισώματα στην προϊούσα, ήταν περίπου 28,9%, αρκετά χαμηλότερο από άλλες περιοχές όπου φτάνει έως και το 80%«, σημειώνει η ίδια.

   Για τη φυλή Κεφαλλονιάς, σύμφωνα με την κ. Αικατερινιάδου, «τα πρόβατα της φυλής του νησιού παρουσίασαν 40,7% γενετική ανθεκτικότητα στην τρομώδη νόσο, γεγονός που τα καθιστά κατάλληλα για αναπαραγωγικά προγράμματα ανθεκτικότητας, σε συνδυασμό μάλιστα με το γεγονός ότι το ποσοστό αντισωμάτων στην προϊούσα πνευμονία ήταν 4%, ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά στην Ελλάδα».

   Στο πλαίσιο αυτό, η ίδια επισημαίνει ότι τα προαναφερόμενα αποτελέσματα επιτρέπουν την εφαρμογή επιλεκτικών αναπαραγωγικών προγραμμάτων στα Ιόνια Νησιά, τα οποία δεν απαιτούν υψηλό κόστος αλλά προσφέρουν σημαντικό όφελος: ενίσχυση της υγείας του ζωικού κεφαλαίου, μείωση φαρμακευτικών παρεμβάσεων και σταθερή βελτίωση της παραγωγικότητας.

   Νέα Γενιά Τοπικών Τυριών – Καινοτομία με Γεύση Παράδοσης

   Βέβαια, το έργο δεν περιορίστηκε στην εκτροφή, αλλά έβαλε στο επίκεντρο και τα παραδοσιακά τυριά της Ζακύνθου – το περίφημο Λαδοτύρι Ζακύνθου και την Πρέντζα – προχωρώντας στην τεχνική τεκμηρίωσή τους και στην παραγωγή νέων εκδοχών, βασισμένων στην τοπική πρώτη ύλη και με προσθήκες όπως η σταφίδα Ζακύνθου.

   Το Λαδοτύρι Ζακύνθου είναι ένα ιδιαίτερο, σκληρό, πικάντικο τυρί, χωρίς φλούδα, που ωριμάζει σε ελαιόλαδο τοπικής παραγωγής μέσα σε πήλινα σκεύη, για διάστημα έως και ενός έτους. Το νέο προϊόν που παρασκευάστηκε στο πλαίσιο του έργου εμπλουτίστηκε με σταφίδα Ζακύνθου, προσφέροντας μια μοναδική ισορροπία γεύσης ανάμεσα στο πικάντικο τυρί και τη γλυκύτητα του αποξηραμένου καρπού.

   Η Πρέντζα, ένα φρέσκο, αλοιφώδες, πιπεράτο τυρί, που μοιάζει με γαλοτύρι, ιδανικό για χωριάτικη σαλάτα ή για άλειμμα σε ψωμί με λάδι. Στο έργο παρασκευάστηκε και νέα εκδοχή με σταφίδα, αναδεικνύοντας την τοπική αγροδιατροφική ταυτότητα και εμπλουτίζοντας το καλάθι προϊόντων του νησιού με δημιουργικές γαστρονομικές προτάσεις.

   Ο Στρατηγικός Σχεδιασμός για την Κτηνοτροφία στη Ζάκυνθο

   Η ζακυνθινή κτηνοτροφία, αν και ιστορικά ισχυρή, σήμερα δοκιμάζεται από τη μείωση του ζωικού κεφαλαίου, την έλλειψη σφαγείου, την υποβάθμιση των βοσκοτόπων και την κοινωνική απαξίωση του επαγγέλματος.

   Το έργο έφερε στο φως τις αδυναμίες, αλλά κυρίως χαρτογράφησε τον δρόμο για την ανάκαμψη με προτάσεις όπως:εκπαίδευση και επιμόρφωση των κτηνοτρόφων με πρακτικά και οικονομικά εφικτά εργαλεία, γενετική βελτίωση της φυλής Ζακύνθου με στόχο ανθεκτικά και αποδοτικά κοπάδια, εφαρμογή νέων τεχνολογιών στην καθημερινή εκτροφή, υδροπονικά συστήματα παραγωγής χορτομάζας για φρέσκια και φτηνή διατροφή των ζώων και ίδρυση μικρού σφαγείου, ώστε να μειωθεί το κόστος διαχείρισης και να ενισχυθεί η αυτάρκεια των μονάδων.

   Δύο Νησιά, Μια Παράδοση και ένα σχέδιο δράσης για το μέλλον της κτηνοτροφίας και της τυροκομίας

   Η τουριστική ανάπτυξη κατακλύζει τα νησιά, αλλά η Ιθάκη και η Ζάκυνθος υψώνουν τείχος υπεράσπισης στις παραδοσιακές τους ρίζες – με αιχμή την αιγοπροβατοτροφία και την τυροκομία.

   Από τα υψώματα της ορεινής Ζακύνθου μέχρι τις γαλήνιες πλαγιές της Ιθάκης, ένα διακριτικό αλλά θεμελιώδες επάγγελμα εξακολουθεί να δίνει παλμό στην νησιωτική ύπαιθρο: η κτηνοτροφία. Μαζί της, και η τυροκομία, άρρηκτα δεμένη με την τοπική γαστρονομία, την οικονομία και την πολιτιστική ταυτότητα. «Όμως σήμερα, αυτή η ζωντανή παράδοση δοκιμάζεται – και ζητά στήριξη», επισημαίνουν σε επιστολή τους προς τον υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Κώστα Τσιάρα οι δήμαρχοι Ζακύνθου, Γιώργος Στασινόπουλος και Ιθάκης, Διονύσης Στανίτσας.

   Στην επιστολή τους, μιλούν για το «Σχέδιο Δράσης Ιθάκη – Ζάκυνθος» και τονίζουν ότι αποτελεί μια στοχευμένη πρόταση ανάσχεσης της φθίνουσας πορείας του κτηνοτροφικού κλάδου, που έρχεται από τους ίδιους τους ανθρώπους της παραγωγής, με συγκεκριμένα αιτήματα, εφικτές παρεμβάσεις και ματιά στο μέλλον.

   Παραδοσιακή Κτηνοτροφία σε Νησιωτικό Πλαίσιο: Αντοχή & Προκλήσεις

   Η αιγοπροβατοτροφία στις δύο νησιωτικές κοινότητες δεν είναι μόνο παραγωγική δραστηριότητα – είναι τρόπος ζωής, κοινωνική δομή, και γευστική κληρονομιά. Στην Ιθάκη, οι κάτοικοι συνεχίζουν να τυροκομούν σε οικιακή κλίμακα, ενώ λειτουργεί και ένα πρότυπο τυροκομείο με προϊόντα που ταξιδεύουν σε όλη την Ελλάδα. Στη Ζάκυνθο, δύο τυροκομεία και μια οικοτεχνία διατηρούν ζωντανό το τοπικό τυροκομικό DNA – με επίκεντρο το λαδοτύρι Ζακύνθου και την πρέντζα.

   «Όμως, η τυροκομία εξαρτάται άμεσα από τη ζωική παραγωγή, και εκεί εντοπίζονται οι πρώτες ρωγμές», σημειώνουν χαρακτηριστικά και εξηγούν ότι η πλειονότητα των αιγοπροβάτων εκτρέφεται με ημιεκτατικό σύστημα, με ελεύθερη βόσκηση όλο το έτος και συμπληρωματική διατροφή.

   Όμως, όπως προσθέτουν, η υποβάθμιση των βοσκοτόπων οδηγεί στην αύξηση των αναγκών σε ζωοτροφές, εκτοξεύοντας το κόστος. Έτσι, οι κτηνοτροφικές μονάδες λειτουργούν με παραδοσιακές μεθόδους, χωρίς ουσιαστική υποστήριξη, τεχνογνωσία ή πρόσβαση σε νέες τεχνολογίες.

   Και όλα αυτά μάλιστα υπό τη σκιά των προβλημάτων του χωροταξικού στραγγαλισμού, της γραφειοκρατίας, του κόστους μεταφοράς ζωοτροφών και της υποτίμησης του κτηνοτροφικού επαγγέλματος.

   Το Σχέδιο Δράσης: Ρεαλιστικές Λύσεις για το Αύριο

   Οι κτηνοτρόφοι των δύο νησιών, με τη στήριξη τοπικών φορέων και επιστημονικών συνεργατών – συνυπογράφουν μια σειρά σαφών αιτημάτων προς την πολιτεία, με σκοπό την επιβίωση και εξέλιξη του τομέα.

   Προτείνουν οικονομική ενίσχυση ζωοτροφών με την χορήγηση οκτώ ευρώ ανά κεφαλή στους κατ’ επάγγελμα κτηνοτρόφους που διατηρούν αιγοπρόβατα σε αμιγώς νησιωτικές περιοχές και με στόχο την άμεση ανακούφιση από το τεράστιο κόστος που προκαλεί η υποβάθμιση των βοσκοτόπων και η ακρίβεια στη μεταφορά ζωοτροφών.

   Επίσης, προτείνουν τη δημιουργία θερινών σχολείων για νέους και υφιστάμενους κτηνοτρόφους, με στόχο τη μεταφορά τεχνογνωσίας, ενίσχυση δεξιοτήτων, ανάδειξη της κτηνοτροφίας ως βιώσιμη επαγγελματική επιλογή.

   Επιπλέον, ζητούν να δοθεί ειδικό βάρος στην παραδοσιακή τυροκομία, τις σύγχρονες πρακτικές εκτροφής, την εξωστρέφεια και τις ψηφιακές εφαρμογές και να γίνει η νομοθετική θωράκιση της κτηνοτροφίας, ώστε να προστατεύονται κτηνοτροφικές μονάδες και τυροκομεία από την αυθαίρετη επέκταση τουριστικών καταλυμάτων, με στόχο την ειρηνική συνύπαρξη του τουρισμού με την πρωτογενή παραγωγή. 
«Η ανάπτυξη δεν πρέπει να γίνεται σε βάρος των ριζών και η κτηνοτροφία είναι βαθιά ριζωμένη στα νησιά. Αν χαθεί η κτηνοτροφία από την Ιθάκη και τη Ζάκυνθο, δεν θα χαθεί μόνο ένα επάγγελμα, αλλά ένας ολόκληρος πολιτισμός», σημειώνει χαρακτηριστικά παραγωγός από τη βόρεια Ζάκυνθο.

   Η πρωτοβουλία για την προστασία της Φυλής Προβάτου Ζακύνθου παρουσιάζεται σήμερα σε εκδήλωση – γευσιγνωσία που διοργανώνει ο ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ με το Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών.

   Έλενα Αλεξιάδου – ΑΠΕ-ΜΠΕ / photo: pixabay