Μικρασιάτες πρόσφυγες που έφτασαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή στην Ελλάδα σε εφηβική, παιδική ή και βρεφική ηλικία, κλήθηκαν να πολεμήσουν στο μέτωπο του ’40. Εκατοντάδες έπεσαν εν ώρα καθήκοντος και αυτό είναι ιδιαιτέρως εμφανές σε περιοχές που είναι γνωστές για την εγκατάσταση προσφύγων μετά τη μικρασιατική καταστροφή το 1922, όπως είναι ο νομός Αττικής ή οι νόμοι της Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας.
Στοιχεία για τη συμμετοχή των Μικρασιατών στο Έπος του 1940, που συγκεντρώθηκαν στο πλαίσιο έρευνας από τη νεοσύστατη Επώνυμη Έδρα Διδασκαλίας και Έρευνας στις Μικρασιατικές Σπουδές του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, παρουσιάστηκαν στην εκδήλωση του ΠΑΜΑΚ για τις επετείους του ΟΧΙ της 28ης Οκτωβρίου 1940, της απελευθέρωσης της πόλης την 26η Οκτωβρίου 1912 και της εορτής του Πολιούχου της Θεσσαλονίκης, Αγίου Δημητρίου.
«Έχοντας ήδη αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τις εστίες τους λόγω της κατάρρευσης του ελληνικού μικρασιατικού μετώπου το 1922 Μικρασιάτες από τα Παράλια, την Καππαδοκία και τον Πόντο βρίσκονται ξανά το 1940 αναγκασμένοι να αφήσουν και τις νέες εστίες τους. Ασφαλώς θυσιάστηκαν με αυταπάρνηση για την πατρίδα, αλλά δεν γίνεται να μη σταθούμε στο γεγονός ότι πολλοί Μικρασιάτες βίωσαν εκ νέου ουσιαστικά έναν δεύτερο ξεριζωμό, καθώς αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν και πάλι τις εστίες τους […] Πολλές μικρασιατικές οικογένειες βίωσαν για δεύτερη φορά μετά την Μικρασιατική Καταστροφή το δράμα της απώλειας συγγενικών τους προσώπων», επισήμανε ο Θεοχάρης Αναγνωστόπουλος, επισκέπτης επίκουρος καθηγητής στην Επώνυμη Έδρα του Τμήματος Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών της Σχολής Οικονομικών και Περιφερειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, στον πανηγυρικό λόγο που εκφώνησε στην τελετή.

Τι έδειξαν τα αρχεία της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού

Η συμμετοχή των Μικρασιατών στο έπος του ’40 είναι αδιαμφισβήτητη, όπως εξήγησε, καθώς μέσω νομοθετικών διαταγμάτων και ρυθμίσεων καθοριζόταν μετά την υπογραφή της Σύμβασης περί ανταλλαγής πληθυσμών στη Λωζάνη την 30η Ιανουαρίου 1923, η χορήγηση ελληνικής υπηκοότητας στους Μικρασιάτες πρόσφυγες των παραλίων της Καππαδοκίας και του Πόντου, άρα «ως Έλληνες υπήκοοι κλήθηκαν να πολεμήσουν το 40-41, σύμφωνα με τους υφιστάμενους νόμους περί επιστράτευσης που ίσχυαν στο ελληνικό κράτος».
Για τη συλλογή στοιχείων σχετικά με τη συμμετοχή των Μικρασιατών στο έπος του ’40, οι ερευνητές απευθύνθηκαν στη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού. «Παρότι τα αρχεία του Ελληνικού Στρατού δεν διαθέτουν συγκεντρωτικούς καταλόγους γύρω από το σύνολο των Ελλήνων στρατευσίμων κατά την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου εντοπίστηκαν αρχεία γύρω από τους πεσόντες κατά τη διάρκεια των πολεμικών συγκρούσεων. Τα εν λόγω αρχεία δεν αναφέρουν μεν την καταγωγή των πεσόντων πολεμιστών, αλλά εάν λάβουμε υπόψη τα επώνυμα, των οποίων η κατάληξη παραπέμπει σε μικρασιατική καταγωγή και τα συνδυάσουμε με τους τόπους κατοικίας που δήλωναν οι στρατιώτες, τότε μπορούμε ασφαλώς να καταλήξουμε σε συμπεράσματα γύρω από τη συμμετοχή των Μικρασιατών στο έπος του ’40 και ταυτόχρονα να εντοπίσουμε πολλούς Μικρασιάτες ήρωες πολέμου», εξήγησε ο κ. Αναγνωστόπουλος.
Ιδιαίτερη αναφορά έκανε στην περίπτωση του Νομού Κιλκίς, όπου «αν ρίξουμε μια γρήγορη ματιά στα ονόματα των πεσόντων, τότε θα εντοπίσουμε ότι οι άνθρωποι που κατάγονται από τη Μικρά Ασία, οι πεσόντες στρατιώτες με μικρασιατική καταγωγή από το νομό είναι υπερπολλαπλάσιοι σε σχέση με ανθρώπους διαφορετικής καταγωγής που προέρχονται από το νομό».

Οι περιοχές απ’ όπου προέρχονται οι Μικρασιάτες πεσόντες στο Έπος του ’40

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε ο καθηγητής, στην Αττική πλήθος Μικρασιατών πεσόντων προέρχονται από τον Πειραιά, τη Νέα Χαλκηδόνα, την Καισαριανή, τον Ταύρο, την Νέα Ιωνία, τον Άγιο Στέφανο, τη Νέα Φιλαδέλφεια, το Κερατσίνι, τη Νίκαια, την Καλλιθέα, τη Δραπετσώνα και άλλες περιοχές που υπήρξε εγκατάσταση Μικρασιατών προσφύγων.
Αντίστοιχα, στη Θεσσαλονίκη προέρχονται τόσο μέσα από την πόλη (στον κεντρικό τομέα του Δήμου εντάσσονταν προσφυγικές περιοχές όπως η Τούμπα, τα Πεύκα, η Καλαμαριά), όσο και από Λαγκαδά, Κάτω Σχολάρι, Τρίλοφο, Αμπελόκηπους, Νέα Χαλκηδόνα, Κουφάλια, Νέα Μηχανιώνα, Πανόραμα, Σταυρούπολη, Ταγαράδες, Νεάπολη, Νέο Ρύσιο, Νέα Ευκαρπία και Καλοχώρι. «Είναι τόσοι οι Μικρασιάτες πρόσφυγες, οι οποίοι πέφτουν στο πεδίο της μάχης από τον νομό Θεσσαλονίκης, που κατά τη γνώμη μας αποδεικνύουν το ιδιαίτερο αποτύπωμα που έχει αφήσει το μικρασιατικό στοιχείο τόσο στον νομό της Θεσσαλονίκης όσο φυσικά και στο μέτωπο του 1940», υπογράμμισε ο κ. Αναγνωστόπουλος.
Εκατοντάδες Μικρασιάτες οπλίτες της περιοχής του Κιλκίς, ποντιακής κυρίως καταγωγής, έχασαν τη ζωή τους στο έπος του ’40, με τους πεσόντες να προέρχονται τόσο από την ίδια την πόλη του Κιλκισίου, όσο και από χωριά όπως η Μεταμόρφωση, η Μάνδρα, ο Φανός, η Νέα Σάντα, τα Αμάραντα, το Πεδινό, η Πλαγιά και ο Τέρπυλλος.
Στον Νομό Πέλλας ήρωες του πολέμου προέρχονται πλην της Έδεσσας και από μέρη όπως τα Γιαννιτσά, η Αριδαία, η Κωσταντία, η Άψαλος, η Σκύδρα, ο Μυλότοπος, ο Εξαπλάτανος και τα Σεβαστιανά.
Αντίστοιχα στον Νομό Σερρών Μικρασιάτες οπλίτες προέρχονται τόσο από την πόλη των Σερρών όσο και από Σιδηρόκαστρο, Δραβήσκο, Νέο Πετρίτσι, Κουβούκλια, Τούμπα, Ίβηρα, Νέα Ζίχνη, Παλαιοκώμη, Νέα Πέτρα, Χείμαρρο, Καστανούσσα και Ακριτοχώρι.
Στον Νομό Πιερίας Μικρασιάτες ξεκίνησαν από Κατερίνη, Αιγίνιο, Νέα Αγαθούπολη, Μεθώνη, Αλώνια, Τρίλοφο, Νεοκαισάρεια και Στουπί (σήμερα ονομάζεται Νέα Έφεσος).
Στο Νομό Δράμας στους καταλόγους των πεσόντων περιλαμβάνονται οπλίτες μικρασιατικής καταγωγής που είχαν εγκατασταθεί στη Δράμα, στο Καλαμπάκι, στη Σίλλη, στην Πλατανιά, στην Περιχώρα, στη Σκαλωτή, στον Άγιο Αθανάσιο, στο Παρανέστι και άλλες περιοχές του νομού.
Εδώ οι πρόσφυγες προέρχονταν κυρίως από τον Πόντο αλλά και την Καππαδοκία.
Στο νομό Καβάλας σημειώθηκε, επίσης, σημαντική εγκατάσταση Μικρασιατών προσφύγων κι έτσι οι Μικρασιάτες από Καβάλα, Πλαταμώνα, Μουσθένη, Χρυσούπολη, Χρυσοχώρι, Μακρυχώρι, Νέα Καρβάλη και άλλες περιοχές θυσιάστηκαν στον εθνικό αγώνα.
Ο καθηγητής μνημόνευσε τα ονόματα των πεσόντων από τις παραπάνω περιοχές, επισημαίνοντας ότι θεωρεί «καθήκον της Έδρας Μικρασιατικών Σπουδών, όχι μόνο να φωτίσει σημαντικές ψηφίδες της Μικρασιατικής ιστορίας του Μικρασιατικού Ελληνισμού, αλλά και να φέρει στο φως τα ονόματα των ανθρώπων που βρίσκονται πίσω από αυτές τις ψηφίδες».
Ιδιαίτερη μνεία έκανε στην ενδεχόμενη συμμετοχή μικρασιατικού άμαχου πληθυσμού στο έπος του ’40. «Ομάδες προσφύγων, προερχόμενες κυρίως από την Καππαδοκία είχαν εγκατασταθεί μετά το 1922 στην Κόνιτσα και άλλα χωριά της περιοχής. Μπορούμε με σχετική ασφάλεια να σημειώσουμε ότι είναι πολύ πιθανή η παροχή βοήθειας από την πλευρά γυναικών και λοιπών αμάχων μικρασιατικής καταγωγής στον ελληνικό στρατό που επιχειρούσε στην Πίνδο».
«Οι Μικρασιάτες εξετέλεσαν αναμφίβολα το καθήκον τους προς την πατρίδα κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και είναι πλέον χρέος της σύγχρονης ιστοριογραφίας, χρέος μας ουσιαστικά, να μη λησμονήσουμε τη θυσία των ανθρώπων που από τα καράβια και τους προσφυγικούς συνοικισμούς βρέθηκαν στα βουνά της Πίνδου και τα υπόλοιπα πεδία μαχών για να υπερασπιστούν τα εθνικά μας σύνορα», κατέληξε ο κ. Αναγνωστόπουλος.

«Ενότητα των Ελλήνων όσο λίγες φορές την έχουμε δει στην ιστορία μας»

Ο πρύτανης του ΠΑΜΑΚ, καθ. Στέλιος Κατρανίδης, στον χαιρετισμό που απηύθυνε στάθηκε ιδιαίτερα στη σημασία της ενότητας των Ελλήνων. «Η 28η Οκτωβρίου ήλθε να δείξει ότι υπάρχουν δυνατότητες ο Ελληνισμός να ξεπερνάει τις διασπάσεις, τις διχόνοιες, τις προκαταλήψεις και να ενώνεται, να βάζει στην μπάντα διαχωριστικές γραμμές. Παλαιοελλαδίτες και Μικρασιάτες επιτέλους ομονόησαν. Κωνσταντινικοί και Βενιζελικοί έβαλαν στην μπάντα τις διαφορές του εθνικού διχασμού. Αριστεροί και δεξιοί πολέμησαν στο ίδιο χαράκωμα. Ο αρχηγός του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης, με την πρώτη του επιστολή αναγνώριζε την ηγεσία του αγώνα στον Ιωάννη Μεταξά. Από την άλλη πλευρά, ένας Εβραίος στο θρήσκευμα, ο συνταγματάρχης Μαρδοχαίος Φριζής, είναι ο πρώτος υψηλόβαθμος αξιωματικός που έπεσε στο μέτωπο. Πραγματικά ενότητα των Ελλήνων όσο λίγες φορές την έχουμε δει στην ιστορία μας. Ήταν τέτοια η εθνική ανάταση που προκάλεσε το “Όχι” ώστε οδήγησε σε αμέτρητους ατομικούς ηρωισμούς. Δεν είναι φωτεινές εξαιρέσεις αλλά σημαντικό κεφάλαιο του συνολικού αγώνα στον οποίο καθοριστικό ρόλο έπαιξε ο ανώνυμος Έλληνας, ανεξαρτήτως τοπικής, κοινωνικής, ή πολιτικής προέλευσης», υπογράμμισε ο κ. Κατρανίδης, καλώντας «ως χρέος τιμής να θυμόμαστε όσους έδωσαν τη ζωή τους για τη λευτεριά της πατρίδας και χάρισαν στον κόσμο την πρώτη αντιφασιστική νίκη».
Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν εκπρόσωποι τοπικών αρχών, της Εκκλησίας, του Στρατού και ο συντονιστής του Πρωθυπουργικού Γραφείου στη Μακεδονία Γιάννης Παπαγεωργίου. Την εκφώνηση του πανηγυρικού λόγου από τον κ. Αναγνωστόπουλο ακολούθησε βράβευση των παιδιών των μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας, που εισήχθησαν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση κατά το ακαδημαϊκό έτος 2025-2026 και μουσικό πρόγραμμα.

(ΑΠΕ -ΜΠΕ / Σμαρώ Αβραμίδου / photo: eurokinissi)