Μια μέρα, το καλοκαίρι του 2023, ένας πελάτης άνοιξε την πόρτα της βιενέζικης γκαλερί W&K. «Τι ήθελε;» ρώτησε ο διευθυντής Έμπι Κολμπάχερ τον υπάλληλο που τον «ξεφορτώθηκε» ευγενικά.
«Ήθελε να πουλήσει έναν Κλιμτ», του απάντησε εκείνος, χωρίς να αντιληφθεί ότι μόλις είχε πει «όχι» σε ένα σπάνιο πορτρέτο, ενός Αφρικανού πρίγκιπα, που ζωγράφισε ο μεγάλος Αυστριακός καλλιτέχνης.
Ο Κολμπάχερ, που ειδικεύεται στο έργο του Κλιμτ, έτρεξε αμέσως να προλάβει τον επισκέπτη. Επειδή εκείνος ήξερε ότι κάποια έργα του ζωγράφου δεν έχουν εμφανιστεί πουθενά, εδώ και δεκαετίες.
Ο άνδρας του έδειξε τη φωτογραφία ενός ελάχιστα γνωστού πορτρέτου, χαμένου εδώ και τουλάχιστον ογδόντα χρόνια. Και δεν ήταν κάποιου τυχαίου: ήταν του Ουίλιαμ Νίι Νορτέι Ντογουόνα, φιλοτεχνημένο το 1897. Μια ελαιογραφία σε καμβά, με διαστάσεις 65,5 x 54 εκατοστά, που εικόνιζε έναν Αφρικανό πρίγκιπα, ο οποίος πόζαρε ως μοντέλο για τον Γκούσταβ Κλιμτ.
Ο πρίγκιπας, μέλος της βασιλικής οικογένειας της φυλής Όσου (στη σημερινή Γκάνα) γνωρίστηκε με τον ζωγράφο σε μια αποικιακή έκθεση που παρουσίαζε τύπους μη Ευρωπαίων ανθρώπων, στη Βιέννη.
Πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το πορτρέτο του, σε προφίλ, ανήκε στους Κλάιν, μια πλούσια οικογένεια Εβραίων οινεμπόρων, που το απέκτησαν μετά τον θάνατο του Κλιμτ το 1918, σε ηλικία 55 ετών. Με την άνοδο των Ναζί στην εξουσία, ο πίνακας στάλθηκε στην Ουγγαρία για ασφάλεια. Όμως το 1949 στην Ουγγαρία επιβλήθηκε κομμουνιστικό καθεστώς και όλα τα αιτήματα επιστροφής του πίνακα αγνοήθηκαν από τον πρώην «άνθρωπο εμπιστοσύνης» της οικογένειας, ο οποίος πέθανε 20 χρόνια αργότερα.
Ο πίνακας ξεχάστηκε με τα χρόνια. Μεταξύ 1988-2023 άλλαξε χέρια τέσσερις φορές. Ο τελευταίος ιδιοκτήτης του τον έδειξε στην γκαλερί W&K, ελπίζοντας ότι θα λάβει πιστοποίηση για την αυθεντικότητά του.
«Έπρεπε να διευκρινίσουμε, χωρίς αμφιβολίες, την προέλευσή του» εξήγησε ο Έμπι Κολμπάχερ που έδωσε συνέντευξη στο Γαλλικό Πρακτορείο σε ένα καφέ, δυο βήματα από τη γκαλερί του, στην καρδιά της πρώην αυτοκρατορικής πρωτεύουσας.
Αφού η Ουγγαρία έδωσε άδεια εξαγωγής του έργου, ο πίνακας βρέθηκε στην Αυστρία για να τον εκτιμήσουν οι εμπειρογνώμονες. Ο Άλφρεντ Βάιντινγκερ, ειδικός στο έργο του Κλιμτ, επικύρωσε την αυθεντικότητά του και ανακάλυψε τη διαδρομή του τα προηγούμενα χρόνια.
Το πορτρέτο «κατέχει κεντρική θέση στην εξέλιξη» του ζωγράφου, είπε. «Τα λουλουδάτα στοιχεία του σηματοδοτούν «μια φάση-κλειδί στην καλλιτεχνική γλώσσα του» και «αργότερα έγιναν ένα από τα χαρακτηριστικά στοιχεία» της τέχνης του. «Αυτή η μεταβατική φάση σηματοδοτείται κυρίως από τη διαφοροποίηση μεταξύ της νατουραλιστικής, σχολαστικά λεπτομερούς απεικόνισης του προσώπου και της σχεδόν εξπρεσιονιστικής απεικόνισης του φόντου», εξήγησε.
Σύμφωνα με τον Κολμπάχερ, είναι επίσης «ένας από τους σπάνιους πίνακας μεγάλου Ευρωπαίου ζωγράφου που εικονίζουν ένα Αφρικανό».
«Ο Κλιμτ μάλλον γνώριζε και εκτιμούσε τον πρίγκιπα», είπε, υπογραμμίζοντας ότι στους πίνακές του υπάρχουν πολλά αφρικανικά «διακοσμητικά» στοιχεία. «Είναι προφανές ότι το έργο αποπνέει θαυμασμό».
Το 1897 ο πρίγκιπας Ουίλιαμ Νίι Νορτέι Ντογουόνα ήταν επικεφαλής μιας αντιπροσωπείας 120 προσώπων που συμμετείχαν επί έξι μήνες σε μια έκθεση, που αναπαριστούσε τη ζωή σε αφρικανικά χωριά. Η έκθεση προσέλκυε έως και 10.000 επισκέπτες κάθε μέρα.
«Οι Βιεννέζοι αστοί τους προσκαλούσαν στα καφενεία και τους συνόδευαν σε επισκέψεις σε μνημεία ή για να κάνουν τα ψώνια τους (…) δεν ήταν πλέον διαχωρισμένοι από το κοινό», σε αντίθεση με μια προηγούμενη έκθεση, το 1878, είπε ο Βάιντινγκερ.
Η αρχική ιδιοκτήτρια του πίνακα, η Ερνεστίν Κλάιν, πέθανε το 1973. Οι κληρονόμοι της, που ζουν σε αγγλοσαξονικές χώρες, κατέληξαν σε μια εμπιστευτική συμφωνία με τον σημερινό ιδιοκτήτη.
Η υπηρεσία ιστορικών μνημείων της Αυστρίας έδωσε το «πράσινο φως» για την εξαγωγή του πίνακα, αλλά δεν είχε υπολογίσει την αντίδραση της Ουγγαρίας. Η Βουδαπέστη θεωρεί ότι η άδεια εξαγωγής δεν ισχύει και ζητά τον πίνακα πίσω, γιατί ένα τόσο πολύτιμο έργο δεν θα έπρεπε ποτέ να επιτραπεί να βγει από τη χώρα.
Ο γκαλερίστας πάντως πιστεύει ότι η εκχώρηση του πίνακα καλύπτεται από τις Αρχές της Ουάσινγκτον, που υιοθετήθηκαν το 1998 και παρέχουν το νομικό πλαίσιο για την επιστροφή των κλεμμένων έργων τέχνης στους απογόνους των θυμάτων του Ολοκαυτώματος.
Οι εισαγγελικές αρχές της Αυστρίας επιβεβαίωσαν πάντως χθες ότι παρέλαβαν μια διαταγή κατάσχεσης του πίνακα εκ μέρους της Ουγγαρίας.

(με πληροφορίες από ΑΠΕ -ΜΠΕ / photo: ΑΠΕ -ΜΠΕ / EPA -EPA FILES)